Ինչո՞ւ թուրքական արժույթի փլուզումը չի անհանգստացնում Էրդողանին. BBC-ի ռեպորտաժը

Այս տարի Թուրքիայի ազգային արժույթը դոլարի նկատմամբ նվազել է 45 տոկոսով, սակայն նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը, կարծես, շատ մտահոգված չէ, հայտնում է BBC-ն:

Այս շաբաթ լիրան հասել է ռեկորդային նվազագույնի, սակայն Թուրքիայի երկարամյա առաջնորդը շարունակում է իր «տնտեսական պատերազմն անկախության համար»` ցածր տոկոսադրույքներով:

Այսպիսով, ինչո՞ւ է Էրդողանն առաջ մղում մի մոդել, որի քննադատները նախազգուշացնում են գնաճի, գործազրկության եւ աղքատության աճի ռիսկերի մասին, եւ ի՞նչ է դա նշանակում թուրքերի համար:

Ոչ օրտոդոքսալ քաղաքականություն

Թուրքական լիրայի փլուզման պատճառը ցածր տոկոսադրույքների պահպանման անսովոր տնտեսական քաղաքականությունն է՝ մրցունակ արժույթով Թուրքիայի տնտեսական աճը եւ արտահանման ներուժը խթանելու համար:

Շատ տնտեսագետների կարծիքով` եթե գնաճն աճում է, այն վերահսկվում է տոկոսադրույքների բարձրացմամբ: Սակայն Էրդողանը տոկոսադրույքները համարում է «չարիք, որը հարուստներին ավելի հարուստ է դարձնում, իսկ աղքատներին՝ ավելի աղքատ»:

«Ամեն ինչ այնքան թանկ է,- ասել է Սեւիմ Յըլդըրըմը BBC-ին տեղական մրգի շուկայում:- Այս գներով հնարավոր չէ նույնիսկ երկրորդ ճաշատեսակ պատրաստել ընտանիքի համար»։

Թուրքիայում սպառողական գնաճը կազմում է մոտ 20 տոկոս, սակայն Թուրքիայի Հանրապետության Կենտրոնական բանկը նոր է իջեցրել տոկոսադրույքները 16 տոկոսից մինչեւ 15 տոկոս` այս տարի արդեն երրորդ անգամ:

Ամբողջ աշխարհում գնաճն աճում է, իսկ կենտրոնական բանկերը խոսում են տոկոսադրույքների բարձրացման մասին։ Բայց` ոչ Թուրքիայում, քանի որ Էրդողանը կարծում է, որ գնաճն ի վերջո կնվազի։

Վերջին երկու տարվա ընթացքում նա պաշտոնանկ է արել կենտրոնական բանկի երեք նախագահի եւ ընդհամենն այս շաբաթ է փոխել իր ֆինանսների նախարարին: Իսկ լիրան շարունակում է ընկնել։

Աճող գներ

Թուրքիայի տնտեսությունը մեծապես կախված է ներմուծումից ապրանքներ արտադրելու համար՝ սննդամթերքից մինչեւ տեքստիլ, ուստի լիրայի նկատմամբ դոլարի փոխարժեքի աճն ուղղակիորեն ազդում է սպառողական ապրանքների վրա:

Օրինակ՝ վերցնենք լոլիկը՝ թուրքական խոհանոցի կարեւոր բաղադրիչը: Լոլիկ աճեցնելու համար արտադրողները պետք է ներկրվող պարարտանյութեր եւ գազ գնեն։

Անթալիայի Հարավային ափի Առեւտրի պալատի տվյալներով՝ օգոստոսին լոլիկի գներն անցյալ տարվա համեմատ աճել են 75 տոկոսով: «Ինչպե՞ս կարող ենք սրանով գումար աշխատել»,- հարցնում է Սադիե Քալեջին, ով Ստամբուլից երեք ժամ հեռավորության վրա գտնվող մի փոքրիկ քաղաքում խաղող է աճեցնում: «Մենք էժան ենք վաճառում, բայց ծախսերը մեծ են»,- դժգոհում է նա՝ վկայակոչելով դիզվառելիքի, պարարտանյութերի եւ ծծմբի թանկությունը։

Մեկ այլ ֆերմեր` Ֆերիդե Թուֆանը, դժգոհում է, որ գոյատեւելու միակ ճանապարհն իր ունեցվածքը վաճառելն է. «Մենք կարող ենք մեր պարտքը փակել՝ վաճառելով մեր հողն ու խաղողի այգիները։ Բայց երբ ամեն ինչ վաճառենք, մեզ ոչինչ չի մնա»։

Արժույթն այնքան անկայուն է դարձել, որ գներն ամեն օր փոխվում են։ Միայն արտադրողների համար գնաճը աճել է 50 տոկոսով. «Բոլոր ծախսերս կրճատել եմ,- ասում է Հաքան Այրանը շուկայում առեւտուր անելիս։- Հաշիվները վճարելու համար ավելի ու ավելի քիչ են ուտում, եւ ոչ ոք ոչինչ չի գնում»:

Սուպերմարկետի աշխատակիցները սոցցանցերում գրառումներ են անում թանկացումների վերաբերյալ` ցուցադրելով ապրանքների պիտակներն առաջ եւ հետո: Դրանք տատանվում են մարգարինից եւ ձիթապտղի յուղից մինչեւ թեյ, սուրճ, լվացող միջոցներ եւ զուգարանի թուղթ:

Թուրքիայի երրորդ քաղաքում՝ Իզմիրում գտնվող փուռը ցուցանակ է փակցրել՝ բացատրելով բարձր գները՝ մատնանշելով ալյուրի, կարագի եւ քունջութի թանկացումը՝ մակագրելով՝ «Աստված մեզ հետ»։

Արտարժութով պարտքը խնդիր է մասնավոր հատվածի համար, եւ ընկերությունների մեծ մասը կարծում էր, որ ավելի շահավետ է մթերք պահել պահեստում, քան վաճառել՝ լիրայի անկայունության եւ գնաճի պատճառով:

Այս ամենն էլ ավելի մեծ աղքատության եւ եկամուտների ու բարեկեցության հավասարության միջեւ խզման մեծացման է հանգեցնում:

Զայրացած երիտասարդ թուրքերը

Գազալցակայանների եւ էժան հաց առաջարկող տեղական ինքնակառավարման մարմինների առջեւ հերթեր են գոյանում: Ընդդիմադիր կուսակցություններն արտահերթ ընտրությունների եւ հանրահավաքների կոչ են արել։ Երբ նոյեմբերի 23-ին մեկ օրում լիրան ընկավ 18 տոկոսով, բողոքի ցույցեր եւ տասնյակ ձերբակալություններ տեղի ունեցան:

Սակայն հանրային դժգոհության ամենաուշագրավ արտահայտությունները երիտասարդ թուրքերն են Twitter-ում, Twitch-ում, TikTok-ում եւ YouTube-ում:
«Ես բացարձակապես դժգոհ եմ այս կառավարությունից. ես իմ ապագան այս երկրում չեմ տեսնում»,- ասել է երիտասարդներից մեկը YouTube-ի թղթակցին:
Թուրքիայում ամեն հինգերորդ երիտասարդը չի աշխատում, իսկ կանանց վիճակն ավելի վատ է։

ՏՀԶԿ-ի տվյալներով՝ Թուրքիան աշխարհում չորրորդն է առանց աշխատանքի, կրթության կամ վերապատրաստման երիտասարդների թվով։

Թուրքիայում երիտասարդները համեմատում են իրենց կենսամակարդակն այլ երկրների հետ եւ չեն սիրում այն, ինչ տեսնում են։ «Միացյալ Նահանգներում կամ Եվրոպայում երիտասարդի համար հեշտ է iPhone գնել իր աշխատավարձով,- ասում է 18-ամյա մի երիտասարդ:- Եթե նույնիսկ ամիսներով աշխատեմ, չեմ կարող ինձ թույլ տալ: Ես դրան արժանի չեմ»։

Այս սերունդը պատրաստ է կարեւոր դեր խաղալ Թուրքիայի քաղաքականության մեջ, որը 2002 թվականից ղեկավարվում է Էրդողանի «Արդարություն եւ զարգացում» կուսակցության կողմից։

Գրեթե ինը միլիոն թուրք, որոնք ծնվել են 1990-ականների վերջին, ընտրության իրավունք կստանան հաջորդ ընտրություններում՝ 2023 թվականին, եւ դա կարող է խնդիրներ առաջացնել ԱԶԿ-ի համար:

Վիրուսային տարածում գտած տեսանյութերից մեկում երեւում է, թե ինչպես է մայրը գովում նախագահ Էրդողանին լրագրողի հետ զրույցում, մինչդեռ նրա ութամյա որդին առարկում է նրան՝ նշելով, որ նա լավ չի հաղթահարում վերջին աղետները:

«Անհնար է գուշակել»

Իշխող կուսակցության հաջողությունը մասամբ պայմանավորված է 2008 թվականի ֆինանսական ճգնաժամից հետո արտասահմանյան ֆինանսավորման հոսքով: Սակայն Թուրքիայի տնտեսական աճի մեծ մասը ստացվել է պետական ​​ծախսերից եւ վարկերից, որոնք նպաստել են շինարարության ոլորտին:
Արդյունքում արտադրությունը շարունակում է կախված մնալ ներմուծումից, իսկ տնտեսության մեջ գերակշռում են փոխարժեքի տատանումները։ Քչերը հույս ունեն, որ Էրդողանի տնտեսական նոր մոդելը կօգնի թուրքական լիրային։

Նման անորոշության ֆոնին տնտեսագետ Արդա Տունկան ասում է, որ բոլոր խաղադրույքները, թե ինչ կլինի հետո, չեն ընդունվում։ «Սա առաջին անգամն է, որ մենք օգտագործում ենք մի մոդել, որը լիովին դուրս է տնտեսական տեսության շրջանակներից: Նույնիսկ ճգնաժամերի ժամանակ մենք կարող էինք կռահել, թե ինչ կլինի։ Հիմա դա հնարավոր չէ»,- ասաց նա։