Թրամփն իր իրանական պարտիայում զոհաբերում է Բոլթոնին. աշխարհը կարող է հանգիստ շունչ քաշել. Սուրեն Սարգսյան

ԱՄՆ Ազգային անվտանգության խորհրդի քարտուղար, նախագահի՝ ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական Ջոն Բոլթոնի պաշտոնանկությունը նախորդ շաբաթվա միջազգային ամենաշատ քննարկված իրադարձություններից էր։ Պատերազմասեր «բազեն» այլևս պետք չէ Թրամփին: Հիմա ամբողջ աշխարհը քննարկում է, փորձում է հասկանալ, թե այս փոփոխությունն ինչպե՞ս կազդի Վաշինգտոնի արտաքին քաղաքականության և ընդհանրապես միջազգային իրադրության վրա: Այս հարցը հետաքրքիր է նաև մեզ՝ հայաստանցիներիս համար, քանի որ Միացյալ Նահանգները լուրջ խաղացող է նաև մեր տարածաշրջանում, իսկ Սպիտակ տան ղեկավարի՝ ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդականն ընդհանրապես լուրջ ազդեցություն է ունենում ազդեցիկ այս գերտերության արտաքին քաղաքականության վրա: Բոլթոնն էլ շուրջ մեկուկես տարվա պաշտոնավարման ընթացքում հասցրել էր այցելել մեր տարածաշրջան՝ Հարավային Կովկաս, և իր տեսակետները հայտնել թե՛ ռեգիոնալ տարբեր խնդիրների և թե՛ հայաստանյան փոփոխությունների ու արցախյան հիմնախնդրի կարգավորման մասին: Ընդ որում, Բոլթոնի հայտնի հայտարարությունը Երևանում, թե Փաշինյանը խորհրդարանական ընտրություններում հաղթելու դեպքում «ուժեղ մանդատ կստանա» և կարող է «վճռական քայլեր ձեռնարկել» Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման ուղղությամբ, իր այցից հետո բավական երկար ժամանակ քննարկվում էր հայկական մամուլում:

Թրամփի փոփոխվող վարչակազմը

Բարձրաստիճան պաշտոնյաները Միացյալ Նահանգների 45-րդ նախագահ Դոնալդ Թրամփի կաբինետում բավական հաճախ են փոխվում։ Գրեթե երեք տարվա նախագահության ընթացքում Ամերիկայի պատմության ամենաոչտրադիցիոն, էքսցենտրիկ ու ոչ համակարգային նախագահներից մեկը հասցրել է փոխել մի շարք խորհրդականների, արտաքին գործոց և պաշտպանության նախարարներին (պետքարտուղարին[1] և Պենտագոնի ղեկավարին[2]), աշխատակազմի մի քանի ղեկավարների[3] ու մի շարք այլ պաշտոնյաների։ Հիմա էլ ազգային անվտանգության հարցերով 4-րդ խորհրդականին է փոխում[4]։ Սպիտակ տնից հեռացավ, ավելի ճիշտ՝ հեռացվեց նեո-պահպանողական ամենահայտնի «բազեներից» մեկը, որը հայտնի էր իր արմատական, ռազմատենչ հայացքներով՝ կապված միջազգային մի շարք հիմնախնդիրների ու կոնֆլիկտների հետ։

Բոլթոնի կոշտ դիրքորոշումների կարիքն այլևս չկա

Ֆլետչերի իրավունքի և դիվանագիտության դպրոցի գիտաշխատող, միջազգայնագետ Սուրեն Սարգսյանը ասում է, որ իրականում այնքան էլ էական չէ՝ Բոլթոնի հրաժարականը պահանջվա՞ծ, թե՞ ինքնակամ ներկայացված հրաժարական էր, որոշումը Թրամփի՞նն էր, թե՞ առաջին քայլն արել է Բոլթոնը: Էականն այն է, որ Բոլթոնի պես կոշտ դիրքորոշում ունեցող գործիչն այլևս ԱՄՆ նախագահի քաղաքական թիմում չէ, իսկ դա իր հետևից բերում է տարբեր հետևանքներ, արտաքին քաղաքականության նոր մոտեցումներ և լուծումներ:

Սուրեն Սարգսյանի կարծիքով՝ Թրամփը խորհրդական Բոլթոնին պաշտոնանկ անելու 10-ից ավելի պատճառ ուներ, և դրանք ոչ միայն արտաքին քաղաքական, այլև ներքաղաքական հարցեր են: Ըստ փորձագետի՝ Բոլթոնը պետք էր Թրամփին այն ժամանակ, երբ նույն Իրանի, Վենեսուելայի հարցերում կոշտ դիրքորոշումների կարիք կար: Բայց հիմա այլևս նման կարիք չկա, ուստի նախագահը նրան ասել է, որ «Ձեր ծառայություններն այլևս անհրաժեշտ չեն Սպիտակ տանը»:

«Բոլորին հայտնի է, որ Բոլթոնը բավական կոշտ էր արտահայտվում թե՛ Իրանի, թե՛ Ռուսաստանի, թե՛ Վենեսուելայի նկատմամբ տարվող քաղաքականության վերաբերյալ, և դա, իհարկե, հաճախ Թրամփին դուր չէր գալիս: Իհարկե, կային ուղղություններ, որոնց առնչությամբ Թրամփն էր փոքր-ինչ ավելի կոշտ դիրքորոշում արտահայտում։ Բայց Բոլթոնը, բացի նրանից, որ տարբերվող հայացքներ ուներ տարբեր հարցերի շուրջ, տարաձայնություններ կային նրա ու Թրամփի մյուս թիմակիցների միջև, և սա նույնպես իր ազդեցությունն ունեցավ: Այսինքն, եթե ինձ հարցնեն՝ ես կպատասխանեմ, որ Թրամփի կողմից Բոլթոնին պաշտոնանկ անելը ուներ մեկ տասնյակից ավելի պատճառներ, և դրանք ոչ միայն արտաքին, այլև ներքին քաղաքական հարցեր էին: Մյուս պատճառը թիմի ներսում ձևավորված ոչ այդքան առողջ մթնոլորտն էր, որը վերջին մի քանի ամիսներին ավելի ցայտուն էր դարձել»,- «Առաջին լրատվական»-ի հետ զրույցում այսպես մեկնաբանեց միջազգայնագետ Սուրեն Սարգսյանը Սպիտակ տան աղմկահարույց պաշտոնանկությունը:

«Խղճուկների ժամանակը»

Ռուսաստանցի վերլուծաբաններից մեկը իր՝ «Խղճուկների ժամանակը» վերտառությամբ հոդվածում Բոլթոնի պաշտոնանկությունը բացատրում է ոչ միայն Իրանի թեմայով, այլև առաջիկա նախագահական ընտրությունների վրա այս թեմայի հնարավոր ազդեցության հարցի հետ: Իրանի հարցը, ըստ բլոգերի, թվում է անլուծելի Թրամփի համար, իսկ նախագահական ընտրությունները չափից ավելի մոտ են, ուստի նա չի կարող թույլ տալ դեմոկրատներին իր դեմ օգտագործել նման «հզոր փաստարկը»:

«Թե ինչու է այդ փաստարկը հզոր՝ պարզ է: Օբաման իր ժամանակ գործարք կնքեց Իրանի հետ: Այն կարելի է քննարկել, բայց այն կնքված էր և գործում էր: Իսկ Թրամփն այն քանդեց, փլուզեց. սովորական երևույթ է: Բայց իրավիճակը փոխել չկարողացավ: Սա՝ ձեռնահասության (կոմպետենտության) ճգնաժամը, ընդհանրապես համընդհանուր երևույթ է:

Աշխարհը չափից ավելի բարդ է, բայց այն կառավարում են մարդիկ, ովքեր ի վիճակի չեն նույնիսկ գիտակցել իրենց շրջապատող աշխարհի բարդությունը: Այդ պատճառով էլ տրոհում են այն պարզ սեգմենտների ու փորձում են լուծել դրանցից յուրաքանչյուրի խնդիրը՝ չտեսնելով որևէ փոխադարձ կապ դրանց միջև»,- գրում է մեկնաբանը:

Առավել մանրամասն՝ սկզբնաղբյուր հոդվածում

«Բազեն» ու «աղավնին»

Ջոն Բոլթոնը աշխատել էր նաև 43-րդ նախագահ Ջորջ Բուշ կրտսերի վարչակազմում: Նա եղել է 2003 թ․ Իրաքյան պատերազմի հիմնական «ճարտարապետներից» մեկը, թե՛ այն ժամանակ և թե՛ այս վերջին շրջանում կողմ է արտահայտվել Իրանի դեմ ռազմական գործողությունների իրականացմանը։ Բայց խնդիրը միայն ԱՄՆ-Իրան դիմակայությունը չէ։ Այժմ արդեն պարզ է, որ նախագահ Թրամփը և իր խորհրդականը, որն ի պաշտոնե ու նաև իր անձնական հեղինակության, փորձի շնորհիվ լուրջ ազդեցություն ուներ վարչակազմի արտաքին քաղաքական որոշումների վրա, սկզբունքային հակասություններ են ունեցել ոչ միայն «Իրանի խնդրի», այլև Վենեսուելայի քաղաքական ճգնաժամի, Աֆղանստանի հետ կապված հարցերի ու մի քանի այլ օրակարգային խնդիրների շուրջ։

Վերլուծաբաններն ասում են, որ Բոլթոնի պաշտոնանկությունն, ըստ էության, արտացոլում է որոշակի փոփոխությունները նախագահի արտաքին քաղաքական մոտեցումներում։ Բոլթոնը չափից ավելի «բազեական» էր։ Նա կողմ էր գործնական ու կոշտ քայլերի, միջամտությունների։ Իսկ Թրամփը, թեև սուր հռետորաբանությամբ է հանդես գալիս, այնուամենայնիվ, նա ավելի շատ սիրում է խոսել, քան իրագործել իր սպառնալիքները։

Ամերիկյան CNN-ի վերլուծաբանը գրում է․ «Ջոն Բոլթոնը ստիպված էր հեռանալ, քանի որ նա ուզում էր չեղարկել նախագահ Թրամփի ռեալիթի շոուն ամբողջ աշխարհով մեկ: Նրա հեռանալուց հետո Թրամփն ավելի շատ ժամանակ կունենա անձնատուր լինելու իր խաղաղասիրական բնազդներին, որոնք շատ հազվադեպ են համատեղում խոսքը գործի հետ»:

Հրաժարակա՞ն, թե՞ պաշտոնանկություն

Իհարկե, առաջին հերթին քննարկվում էր այն հարցը, թե ինչպե՞ս է տեղի ունեցել Բոլթոնի հրաժարականը: Կողմերից յուրաքանչյուրն իր վարկածն էր ներկայացնում: Նախագահ Թրամփը սեպտեմբերի 10-ի երեկոյան իր թվիթերյան միկրոբլոգում գրեց, թե նախօրեին տեղեկացրել է Ջոն Բոլթոնին, որ իր ծառայություններն այլևս պետք չեն Սպիտակ տանը:

«Ես, ինչպես և այլոք վարչակազմում, կտրականապես համաձայն չէի իր առաջարկներից շատերին, հետևաբար խնդրեցի Ջոնին հրաժարական տալ, ինչը ներկայացվեց ինձ այսօր առավոտյան»,- գրել է Թրամփը՝ շնորհակալություն հայտնելով Բոլթոնին և տեղեկացնելով, որ կներկայացնի նոր խորհրդականին հաջորդ շաբաթ:

Րոպեներ անց Բոլթոնն է գրառում անում «Թվիթերում»՝ այլ կերպ ներկայացնելով իրադարձությունները: Նա գրել է, թե ինքն է նախագահին նախորդ գիշեր առաջարկել պաշտոնաթող լինել, և Թրամփը երբեք իրեն ուղղակիորեն կամ անուղղակիորեն չի խնդրել դրա մասին:

«Ես ծանրութեթև արեցի և այսօր առավոտյան հրաժարական տվեցի»,- նշել է Բոլթոնը:

Թե ինչ է եղել իրականում՝ դժվար է ասել: Ամեն դեպքում, ինչպես գրում է ամերիկյան CNBC-ի վերլուծաբան Քեյվին Բրույնինգերը, «Բոլթոնի՝ Իրանի և Հյուսիսային Կորեայի հարցերում այդպիսի ագրեսիվ քաղաքականության հովանավորի հեռանալը ցնցել է Վաշինգտոնը: Արդյունքում՝ ընկան նաև հում նավթի ֆյուչերսների գները»: