Ի՞նչն է խոչընդոտում ծիրանի արտահանմանը, և ինչո՞ւ են գյուղացիները բողոքում

Գյուղմթերքի արտահաման ոլորտում մի շարք խնդիրներ են առաջացել՝ պայմանավորված Վերին Լարսի անցակետի խցանումներով։ Այս օրերին գյուղացին, մասնավորապես, չի կարողանում մթերել ծիրանի բերքը, քանի որ արտահանողները կուտակումների պատճառով օրեր են անցկացնում անցակետում, և ծիրանը, մնալով բեռնատարներում, փչանում է:

Թեմայի վերաբերյալ ArmDaily.am-ը զրուցել է «Ագրագրագյուղացիական միավորում» ՀԿ-ի նախագահ, գյուղատնտես Հրաչ Բերբերյանի և տնտեսագետ Սուրեն Պարսյանի հետ։ Բերբերյանը, խոսելով երկրում գյուղմթերքի այս տարվա ծավալների մասին, նշում է, որ կան մի քանի պատճառներ։ «Շատերը պնդում են, որ այգիների հզորության միայն 30-40 տոկոսի աշխատելու պատճառը ցրտահարությունն է, սակայն դա այդպես չէ։ Առաջին պատճառն այն է, որ տարին երկու շաբաթ հետ ընկավ, բացի դրանից տեղումների հորդառատությունը բերեց ծաղկի վիժեցմանը, այսինքն՝ փոշոտում չեղավ, մեղուն այգում չաշխատեց։ Բացի դրանից, տեղումների պատճառով այգիներում զարգացան սնակային հիվանդությունները։ Պարտատանյութի, թունաքիմիկատների թանկացման պատճառով գյուղացին չկարողացավ այգում առաջացած խնդիրները լուծել։ Ըստ իս՝ այս ամենի պատճառով պտղակալումը նոսր եղավ ,- ընդգծեց Բերբերյանը։

Համեմատելով նախորդ տարվա հետ՝ գյուղատնտեսը նշեց, որ նախորդ տարի էլ նույն խնդիրն ունեինք, ուղղակի տեղումներն այս տարվա նման շատ չէին, մեղուն ինչ-որ մի չափով աշխատեց։ «Ծիրանի բերքը և՛ այս տարի, և՛ նախորդ տարի քիչ է։ Գներն էլ գրեթե նույնն են։ Նշածս պատճառների արդյունքում ունեցանք այն, որ այսօր միջին որակի ծիրանը շուկայում վաճառվում է 500-600 դրամով, իսկ արտահանելն իմաստը կորցրել է, քանի որ արդեն այստեղ 1-1.5 դոլարով վաճառում են»,-նշեց Բերբերյանը։

Հարցին՝ ամեն դեպքում կան գյուղացիներ, որոնք ցանկանում են իրենց բերքը արտահանել, ինչպե՚՞ս նրանք կարող են հաղթահարել առաջացած խնդիրները, Բերբերյանը պատասխանեց. «Լարսում առաջացած խնդիրների վերաբերյալ Էկանոմիկայի նախարարը մի քանի անգամ խոսել է, բայց ինչպես տեսնում եմ՝ այդ հարցն այդպես էլ չեն կարողանում լուծել, լեզու չեն գտնում»։

Տնտեսագետ Սուրեն Պարսյանն էլ, անդրադառանալով ծիրանի մթերման գործընթացում առկա խնդիրներին, նշեց, որ 2021 թվականին ծիրանի արտահանման բավականին մեծ ծավալներ ենք ունեցել։ «Նախորդ տարի ծիրանի արտահանման ծավալները կազմել են շուրջ 35000 տոննա։ Այս տարի, երբ սկսվեց ռուս-ուկրաինական հակամարտությունը, արդեն իսկ պարզ էր, որ մեր գյուղմթերքի արտահանումը ռսիկի տակ է գտնում՝ պայմանավորված Ռուսաստանում առկա տնտետեսական վիճակով, տրանսպորտային խնդիրներով, ռուբլու փոխարժեքի տատանումներով։ Դեռ ամիսներ առաջ կառավարությանը կոչ էի արել նախապատրաստվել մայիս, հունիս, հուլիս ամիսներին գյուղմթերքի արտահանման հնարավոր խնդիրներին, սակայն կառավարությունն ականաջալուր չեղավ»,-ընդգծեց տնտեսագետը։

Պարսյանի խոսքով՝ ցավոք կառավարությունը մինչև այս պահը նախապատրաստական որևէ քայլ չի արել այդ ուղղությամբ, ուղղակի սպասել է արտահանման սեզոնին։ «Գյուղմթերքի արտահանումը, ռուբլու տատանվող փոխարժեքի պարագայում, բավականին ռիսկային է դարձել, և արտահանողները, եթե նախկինում իրենց համար փորձում էին արտահանման դեպքում 10-15 տոկոս շահութաբերություն նախատեսել, ապա հիմա փորձում են ունենալ 30-40 տոկոս։ Հնարավոր է՝ արտահանողներն իրենց բերքը հասցնեն ՌԴ, ու ռուբլին արժեզրկվի։ Բնականաբար նրանք այստեղ մեծ կորուստներ կունենան։ Սա առաջին խնդիրն է։ Երկրորդ խնդիրը լոգիստիկն է։ Տրանսպորտային ծախսերը կտրուկ ավելացել են՝ պայմանավորված վառելիքի, պահեստամասերի թանկացմամբ։ Դրանք ուղղակիորեն ազդում են արտահանումների գնի վրա, քանի որ բեռնափոխադրումն արդեն իսկ թանկեցել է»,- նշեց Պարսյանը։

Մեր զրուցակիցը, բացի վերոնշյալ խնդիրներից, մատնանշեց նաև լոգիստիկ մեկ այլ խնդիր. Լարսի անցակետում եղած կուտակումները լրացուցիչ ծախսեր են առաջացնում բեռնափոխադրողների, արտահանողների համար։ Բեռնատարների՝ Լարսում ամեն լրացուցիչ օր կանգնելը 100 դոլարով ավելացնում է ծախսը, այսինքն՝ արտահանողը պետք է յուրաքանչյուր լրացուցիչ օրվա համար 100 դոլար ավելի վճարի վարորդին։ «Քանի որ ծիրանն առաջնային օգտագործման ապրանք չէ, Ռուսաստանում դրա գնի բարձրացումն ազդում է իրացման վրա, վճարունակ պահանաջարկը չկա, ուստի վերոնշյալ բոլոր հանգամանքները հաշվի առնելով՝ կարող ենք կանխատեսել, որ այս տարի նախորդ տարվա չափով արտահանում չենք ունենա»,- նշեց տնտեսագետը։

Նրա խոսքով արտահանողները փորձում են այս խնդիրը լուծել՝ գյուղացուց ծիրանը մի քիչ ավելի ցածր գնով ձեռքբերելով, սակայն այստեղ էլ գյուղացու խնդիրներն են գլուխ բարձրացնում։ Օրինակ՝ պարտանյութերն ու թունաքիմիկատները երեք անգամ թանկացել են, ու այգու մշակման համար կատարած ծախսի ու աշխատանքի պատճառով գյուղացին չի կարող էժան վաճառել իր մթերքը։ «Եթե գյուղացին ֆիզիկապես հնարավորություն ունենան ծիրանի գինը նվազեցնել, հաստատ կնվազեցնի, սակայն այս պարագայում, եթե օրինակ 500 դրամի փոխարեն արտահանողին վաճառի 300 դրամով, նշանակում է՝ դա անում է իր եկամտի հաշվին։ Ամեն դեպքում, գյուղացին ընտրության լայն հնարավորություն չունի ու ինչ-որ էտապում ուզի, թե՝ ոչ, պետք է ցածր գնով իր գյուղմթերքը վաճառի, քանի որ կա՛մ չի վաճառելու, փչանալու է, կա՛մ էլ ցածր գնով է վաճառելու։ Արդյունքում՝ երկու դեպքում է գյուղացին է կորստով դուրս գալիս»,- ընդգծեց մեր բանախոսը։

Տնտեսագետի խոսքով՝ միայն պետությունը կարող է փորձել ֆինանսավորել գյուղացուն ու փոքր- ինչ թեթևացնել նրա ֆինանսական բեռը ։ «Գյուղացին, եթե 1 կգ բերքը մթերում է 300 դրամով, պետությունը կարող է այդ գյուղացուն 100-150 դրամ սուպսիդիա ՝ փոխհատուցելով գյուղացու վնասները։ Աշխարհի տարբեր երկներում իրականացվում են նման սխեմաներ»,- նշեց տնտեսագետը։

Անդրադառնալով Լարսում առաջացած խնդիրներին՝ Պարսյանը նշեց, որ այդ խնդիրները բազմիցս բարձաձայնվել է նախկին և ներկա կառավարությունների կողմից, նույնիսկ պայմանավորվածություն էր ձեռք բերվել Լարսում ունենալ մաքսային կցորդ, սակայն փորձը ցույց տվեց, որ դա էլ չօգնեց խնդրի լուծմանը, ու օրեր առաջ այդ կցորդին ևս պաշտոնից ազատեցին։ «Մենք պետք է հասկանանք, որ նման խնդիրներ պարբերաբար լինելու են՝ պայմանավորված աշխարհագրական դիրքով, քաղաքական գործոններով, տնտեսական իրավիճակով և այլն։ Հատկապես ռուս-ուկրաինական համակարտության պայմաններում ավելացել են հարավից հյուսիս բեռնափոխադրումների ծավալները։ Մինչև պատերազմը մարդիկ կարողանում էին նաև բեռները նավով տեղափոխել Ուկրաինա, այնտեղից Եվրոպա կամ Ռուսաստան։ Հիմա այդ մեխանիզմը չկա ու ամեն ինչ իրականացվում է բեռանափոխադրման միջոցով։ Ռուսական կողմը հայտարարել էր, որ նրանք Լարսում 4 անգամ ավելացրել են սպասարկման հնարավորությունը, որը, ըստ նրանց, կլուծի առաջացած խնդիրները։ Վերջանական գնահատական դեռևս չենք կարող տալ՝ արդյուք խնդիրների լուծման օպտիմալ լուծում էր դա, թե ոչ, քանի որ, չնայած ոչ մեծ ծավալներով, բայց դեռևս կուտակումներ կան»,-ամփոփեց Պարսյանը։