«Քրեաօլիգարխիկ համակարգի նախկին գեներալները թաքցնում են հարկերը. 1000 խոշոր հարկատուների ցանկը տխուր է»

ՀՀ պետական եկամուտների կոմիտեն հրապարակել է 2020 թվականի տարվա 1000 խոշոր հարկ վճարողների ցանկը։ 1000 խոշոր հարկ վճարողների կողմից, ընդհանուր առմամբ, 2020 թվականին վճարվել են 987 մլրդ 637 մլն 185 հազար դրամ հարկեր և տուրքեր: Նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածում 1000 խոշոր հարկատուները միասին վճարել էին 1 տրլն 61 մլրդ 188 մլն 702 հազար դրամ հարկեր և տուրքեր: 2020 թվականին, 2019-ի համեմատ, 1000 խոշոր հարկատուների վճարած հարկերը նվազել են 73 մլրդ 551 մլն 517 հազար դրամով կամ շուրջ 6.9 տոկոսով:

1000 խոշոր հարկատուների ցուցակը ինչպես 2019-ին, 2020-ին ևս գլխավորում է «Գրանդ Տոբակո» ընկերությունը՝ 50 մլրդ 671 մլն 32 հազար դրամ հարկով։ Նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ՝ ընկերության վճարած հարկերը նվազել են 6 մլրդ 378 մլն 445 հազար դրամով կամ շուրջ 11.2 տոկոսով։

Երկրորդ խոշոր հարկատուն «Գազպրոմ Արմենիա» ընկերությունն է՝ վճարած 45 մլրդ 548 մլն 610 հազար դրամ հարկով։ Նախորդ տարվա համեմատ՝ նրանց վճարած հարկերն ավելացել են 1 մլրդ 904 մլն 142 հազար դրամով կամ շուրջ 4.4 տոկոսով։ Երրորդ տեղում «Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատ»-ն է՝ վճարած 41 մլրդ 689 մլն 281 հազար դրամ հարկերով։ 2019-ի համեմատ՝ ընկերության վճարած հարկերն էականորեն նվազել են, ավելի կոնկրետ՝ 9 մլրդ 670 մլն 854 հազար դրամով կամ շուրջ 18.8 տոկոսով: 4-րդ խոշոր հարկատուն «Գեոպրոմայնինգ գոլդ» ընկերությունն է՝ վճարած 23 մլրդ 19 մլն 732 հազար դրամ հարկով։ 2019-ի համեմատ՝ ընկերության վճարած հարկերը շեշտակի ավելացել են՝ 9 մլրդ 354 մլն 388 հազար դրամով կամ շուրջ 68.5 տոկոսով։

2020-ի 5-րդ խոշոր հարկատուն «Ինտերնեյշնլ Մասիս Տաբակ» ընկերությունն է՝ վճարած 18 մլրդ 794 մլն 418 հազար դրամ հարկով: Նախորդ տարվա համեմատ՝ այս ընկերության վճարած հարկերը ևս նվազել են 428 մլն 853 հազար դրամով կամ շուրջ 2.2 տոկոսով:

5-րդ հարկատուին հաջորդում է «Սիփիէս Օիլ» ընկերությունը՝ վճարած 17 մլրդ 997 մլն 998 հազար դրամ հարկով։ Բարսեղ Բեգլարյանին պատկանող «Ֆլեշ» ընկերությունը՝ վճարած 16 մլրդ 81 մլն 319 հազար դրամ հարկով։ 2019-ի համեմատ՝ Բեգլարյանի ընկերության վճարած հարկերն ավելացել են 99 մլն 213 հազար դրամով կամ շուրջ 0.6 տոկոսով։ 8-րդ խոշոր հարկատուն «Ֆիլիպ Մորրիս Արմենիա» ընկերությունն է՝ վճարած 15 մլրդ 223 մլն 861 հազար դրամ հարկով։ Նրանց վճարած հարկերն ավելացել են 1 մլրդ 523 մլն 503 հազար դրամով կամ 11.1 տոկոսով: Հայաստանի 9-րդ խոշոր հարկատուն «Ջեյ Թի Այ Արմենիա» ընկերությունն է՝ վճարած 14 մլրդ 706 մլն 991 հազար դրամ հարկով: Ընկերության վճարած հարկերը նվազել են 1 մլրդ 734 մլն 145 հազար դրամով կամ 11.8 տոկոսով: Խոշոր հարկատուների տասնյակը եզրափակում է «ՄՏՍ-Հայաստան» ընկերությունը՝ վճարած 13 մլրդ 14 մլն 380 հազար դրամ հարկով։ 2019-ի համեմատ՝ «ՄՏՍ-Հայաստան»-ի վճարած հարկերն ավելացել են 3 մլրդ 25 մլն 673 հազար դրամով կամ 30.3 տոկոսով:

Տնտեսագետ Մովսես Արիստակեսյանի խոսքերով՝ 1000 խոշոր հարկատուների հրապարակված ցանկը, առաջին տասնյակը լավագույնս բնութագրում է մեր տնտեսության դիվերսիֆիկացիան՝ կառուցվածքը։ Սրանից պարզ երևում է, որ մեր երկրի տնտեսությունը հիմնված է հիմնականում բնական մենաշնորհներ ունեցող կազմակերպություններով, վարկային կազմակերպություններով և որոշակի առևտուրն իրականացնող կազմակերպություններով, որոնք շուկայում գերիշխող դիրք ունեն։ «Բացառություն է կազմում միայն «Գրանդ Տոբակոն», որն իրոք ազգային բրենդ է դարձել, որը ողջունելի է։ Այդ ընկերությունը վերջնական արտադրանք է թողարկում, բայց դա հուսալի չէ տնտեսության համար։ Ես կարծում էի, որ 1000 խոշորների մեջ պետք է լինեն խոշոր այլ արդյունաբերական գործարաններ, որոնք իրենց վերջնական արտադրանքն են ստեղծում և ոչ թե հանքահումքային արտադրանք, մեր հարստությունն են արտահանում դուրս։ Ինչպես, օրինակ, «Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատը»։

Եթե նայում ես՝ նման ընկերությունների ստեղծած նոր արժեքը շատ քիչ է, նրանց շահութահարկն ու եկամուտային հարկը շատ քիչ է։

Հանքարդյունաբերող ընկերությունները աշխատում են ոչ թափանցիկ ու, հետևապես, շատ տխուր է 1000 խոշոր հարկատուների ցանկը»,- ասաց Արիստակեսյանը՝ հավելելով, որ իր համար զարմանալի է, որ առաջին տասնյակում չկան երբեմնի «հարկային օլիգարխները»։ «Ես զարմացա, որ առաջին տասնյակից առհասարակ դուրս է եկել «Ալեքս հոլդինգը», որը բիզնեսի բաժանում է կատարել հարկային պարտավորություններից խուսափելու համար։ Խոշոր հարկատուների ցանկում սկզբնամասերում չի երևում նաև «Մուլտի գրուպ» կազմակերպությունը։ Սա ցույց է տալիս, որ քրեաօլիգարխիկ համակարգի նախկին գեներալները, օլիգարխները թաքցնում են իրենց հարկերը՝ օգտվելով հարկային ռեժիմների տված հնարավորություններից՝ վաճառում են, բաժանում են բիզնեսները, վերաձևակերպում են, նոր ընկերություններ են ստեղծում, որ խուսափեն հարկեր վճարել պետական բյուջե»,- ընդգծեց տնտեսագետը՝ ավելացնելով, որ այս ամենին, իհարկե, նպաստեց վարչապետի այն հայտարարությունը, թե Հայաստանում օլիգարխներ չկան, կան խոշոր սեփականատերեր․ «Դա քաղաքական հայտարարություն էր և թևեր տվեց քրեաօլիգարխիկ համակարգի կայսրությանը։ Իսկ ես կարծում եմ, որ Հայաստանում քրեաօլիգարխիկ համակարգ կա, նրանք գործում են և իրենց ազդեցություն են թողնում տնտեսական համակարգի վրա»։

Ամեն դեպքում, մեր զրուցակցի խոսքերով, վճարված հարկերի անկումը պայմանավորված է մի քանի գործոններով, որոնցից առաջինը, բնականաբար, համավարակն է, ապա պատերազմը, իսկ երրորդ պատճառը կառավարության կողմից տնտեսության վարման թույլ կարողությունները, որ այդպես էլ հնարավոր չեղավ տնտեսական կառավարման այնպիսի համակարգ ստեղծել, որ նման պատկեր չլիներ։ Փոխարենը երկրի տնտեսությունը կառավարվեց իրավիճակային, գերակայությունները դարձան գյուղատնտեսական հումքի մշակումը և մի քանի այլ ուղղություններ, որոնք էլ այսօր հանգեցրին այս իրավիճակին։ «Մինչդեռ պետք է տնտեսության զարգացման հստակ տեսլական լիներ, որի դեպքում՝ անգամ համավարակի, պատերազմի գործոնների պարագայում, երկրի տնտեսական վիճակն այսօր այլ կլիներ»,- ասաց Արիստակեսյանը։

Տնտեսագետը նկատեց՝ որպեսզի հաջորդ տարի էլ նման տխուր պատկեր չարձանագրվի, հարկավոր է, որպեսզի Հարկային օրենսգիրքը ամբողջությամբ փոխվի, ընդունվի ամբողջությամբ նոր Հարկային օրենսգիրք, քանի որ գործողը ընդհանրապես չի նպաստում բիզնեսի զարգացմանը։ Հակառակը, տարբեր սողանքների միջոցով փորձ է արվում բիզնեսին ամեն կերպ ճնշել։ «Ընդ որում՝ հարկային բարեփոխումներից առաջ էլ պետք է մտածել երկրի տնտեսական զարգացման նորմալ ռազմավարություն ունենալու մասին, որպեսզի տնտեսության զարգացման գերակայություն չհամարվի զբոսաշրջությունը։ Պետք է գերակայություն համարվեն արդյունաբերության այն ճյուղերը, որոնց դեպքում կարող ենք ներդրումներ ունենալ»,- եզրափակեց Արիստակեսյանը։

Աղբյուրը՝ 1in.am