ԼՂ պատերազմի արդյունքները հիմնովին փոխեցին ուժերի հարաբերակցությունը ոչ միայն Անդրկովկասում, այլև ամբողջ Մեծ Մերձավոր Արևելքի մասշտաբով. Regnum

Արցախյան պատերազմի արդյունքները հիմնովին փոխեցին ուժերի հարաբերակցությունը ոչ միայն Անդրկովկասում, այլև ամբողջ Մեծ Մերձավոր Արևելքի մասշտաբով: Պատահական չէ, որ որոշ փորձագետներ կարծում են, որ Խորհրդային Միության փլուզումից հետո ստեղծվում է երրորդ տարածաշրջանային կարգը: Այս մասին Regnum-ում գրում է վերլուծաբան, փորձագետ Ստանիսլավ Տարասովը՝ ամփոփելով 2020թ. Մեծ Մերձավոր Արևելքի համար կարևորագույն իրադարձության՝ Արցախյան պատերազմի արդյունքները:

Անդրկովկասի համար անցած տարին հարուստ էր իրադարձություններով, և, ի վերջո, իր հետ բերեց էական փոփոխություններ տարածաշրջանում: Երևանի և Բաքվի միջև լարվածությունը պատերազմի վերածվեց Լեռնային Ղարաբաղում: Ադրբեջանի ՊՆ-ից հայտնել են 2886 զոհի, ավելի քան 100 անհայտ կորածի և 1245 վիրավորի մասին: Հայաստանը տվյալներ է հրապարակել 2718 զոհի վերաբերյալ, սակայն անհայտ կորածների թիվը չի հրապարակել, այսինքն՝ նրա տեղեկատվությունը հեռու է վերջնական լինելուց: Երկու կողմերն էլ պատերազմի ամեն օր կորցնում էին մինչև 100 զոհ: Ավելին, ակնհայտ է, որ որոշ պահերին կորուստները միջինից շատ ավելի բարձր էին:

Ճշմարտությունն այն է, որ ռազմական փորձագետների կարծիքով, հաղթանակը տարել է նա, ով ավելի լավ է հասկացել հաղթանակի հասնելու ուղիները, ավելի լավ է պատրաստվել պատերազմի տարբեր սցենարներին և կիրառել լավագույն մարտավարությունը: Պատերազմի արդյունքը հիմնովին փոխեց ուժերի հարաբերակցությունը ոչ միայն տարածաշրջանում, այլև ամբողջ Մեծ Մերձավոր Արևելքի մասշտաբով: Պատահական չէ, որ որոշ փորձագետներ կարծում են, որ Խորհրդային Միության փլուզումից հետո Անդրկովկասում հաստատվում է տարածաշրջանային երրորդ կարգը:

Առաջինն ավարտվեց 1994 թվականին՝ Ղարաբաղի վերաբերյալ Բիշքեկի համաձայնագրերի ստորագրմամբ: Երկրորդը կապված է 2008-ի օգոստոսի կովկասյան պատերազմի հետ, երբ Ռուսաստանը ճանաչեց Աբխազիայի և Հարավային Օսիայի անկախությունը: Վերջապես, երրորդը տեղի ունեցավ 2020-ի վերջին, երբ համաշխարհային դիվանագիտությունը պարտվեց Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունը քաղաքական և դիվանագիտական ջանքերով լուծելու փորձերում, և Բաքուն ուժով վերականգնեց վերահսկողությունը նախկինում կորցրած տարածքների վրա:

Այստեղ ուշագրավ է արտաքին ուժերի գործոնը: Ինչպես նշվում է Ռուսաստանի ԱԳՆ հայտարարության մեջ, «տարածաշրջանային հակամարտությունները և ճգնաժամային իրավիճակները լուծելու Ռուսաստանի ջանքերը կոնկրետ արդյունքներ են տվել»: Ի դեպ, Մոսկվան էր, որ կարողացավ կասեցնել Մերձավոր Արևելքից Անդրկովկաս անկայունության արտահանումը:

Հակամարտության մեկ այլ արտաքին և անուղղակի մասնակից՝ Թուրքիան, գրեթե մինչ վերջին պահը Ադրբեջանին կոչ էր անում «գնալ մինչև հաղթական ավարտը»: Ինչ վերաբերում է ԱՄՆ-ին և Ֆրանսիային, որոնք 28 տարի մասնակցում էին որպես ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահող երկրներ, վերջին փուլում նրանք դուրս եկան կարգավորման գործընթացից: ԱՄՆ-ում անցկացվում էին նախագահական ընտրություններ, և Վաշինգտոնը ժամանակ չուներ Ղարաբաղի համար: Ֆրանսիան կա՛մ չի ցանկացել, կա՛մ չի կարողացել ղեկավարել ԵՄ ջանքերը ղարաբաղյան ուղղությամբ: Ուստի հիմնական դերը խաղացին Ռուսաստանը և Թուրքիան:

Եվ այժմ իրավիճակն այնպես է զարգանում, որ որոշակի պայմաններում Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի հարցը կարող է լուծվել Մոսկվա-Անկարա երկխոսության ձևաչափով ՝ առանց ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի մասնակցության: Այս կապակցությամբ Le Figaro ֆրանսիական հրատարակությունը գրում է «Կովկասի ուղղությամբ եվրոպական դիվանագիտության ճգնաժամի», «ռուս-թուրքական առերևույթ մարտավարական դաշինքի հետ ճակատամարտում նրա պարտության մասին»:

Ղարաբաղյան գործընթացի մեկ այլ փաստացի, բայց ոչ ակտիվ մասնակից՝ Թեհրանը, փաստարկներ ստացավ իր դիրքորոշումը հաստատելու օգտին. արտաքին ուժերի (բացառությամբ Ռուսաստանի, Իրանի և Թուրքիայի) միջամտությունը չի հանգեցնում կովկասյան հակամարտությունների լուծմանը: Միևնույն ժամանակ, անհնար է հետագայում բացառել տարածաշրջանում հակախաղեր վարելու Արևմուտքի հնարավորությունը`«Բաքվին դրդելով հեռանալ Մոսկվայից և գայթակղել Անկարային ԵՄ-ի հետ մերձեցմամբ»:

Ավելի ճիշտ, ինչպես հորդորում է Le Monde-ը, «դուք պետք է պատրաստ լինեք վաղվա պատերազմին, քանի որ ըստ էության հակամարտությունը դեռ լուծված չէ ՝ լինի դա Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակ, թե Հայաստանի և Ադրբեջանի ապագա սահմանները»: Հետևաբար, Ռուսաստանը երկարաժամկետ հեռանկարում պետք է վարի նուրբ, լավ մտածված քաղաքականություն տարածաշրջանում, առաջին հերթին Մոսկվա-Անկարա-Թեհրան եռանկյունու տարածքում, միևնույն ժամանակ չանտեսելով Արևմուտքի հետ հնարավոր երկխոսությունը (ինչպես ամերիկացի փորձագետն էր ասում ՝ «կախարդական դուետ»):Մինչդեռ Բաքուն և Երևանը տարբեր են, բայց նրանք ավելի շատ մտահոգված են հետպատերազմյան ներքին գործերով:

Իլհամ Ալիևը պետք է վերաստեղծի ամբողջ ենթակառուցվածքն իր վերահսկողության տակ անցած շրջաններում, Նիկոլ Փաշինյանը կփորձի դուրս գալ «ազգային սգի և հակակառավարական ցասման պայթյունավտանգ խառնուրդից»: Ինչպես ցույց է տալիս պատմությունը, Անդրկովկասում սպիները շուտ չեն ապաքինվում: