Լեռնային Ղարաբաղի հարցով ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ճակատագիրն անորոշ է մնում. ԱՄՆ-ն և Ֆրանսիան անհետանո՞ւմ են Անդրկովկասի քաղաքական լանդշաֆտից. Regnum

Ռուսական regnum.ru կայքը հրապարակել է հայտնի վերլուծաբան, քաղաքագետ Ստանիսլավ Տարասովի հոդվածը, որում հեղինակը անդրադարձել է Լեռնային Ղարաբաղի հարցով ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ճակատագրին:

Հոդվածում մասնավորապես նշվում է, որ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների` ղարաբաղյան պատերազմի ավարտից հետո Բաքու այցի արդյունքում, որտեղ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը նրանց դիմավորել է «մենք ձեզ չենք հրավիրել» դիտողությամբ, բացահայտորեն առաջացել է հետագայում ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի կարողությունների հարցը: Եվ դա այն դեպքում, որ Ռուսաստանը, ինչպես մյուս համանախագահները, նաև Հայաստանը հայտարարում են ղարաբաղյան կարգավորմանն առնչվող հարցերի` բացառապես Մինսկի խմբի շրջանակներում լուծելու կարևորության մասին: Հետագա գործողությունների համար կա մի քանի տարբերակ:

Նախևառաջ, ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը պետք է վերանայի Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման իր երկարաժամկետ գործունեությունը` պարզելու այն պատճառները, թե ինչու վերջին փուլում ամերիկացի և ֆրանսիացի համանախագահները պատրաստ չէին ավելի ակնառու դեր ունենալ տարածաշրջանում: Պատերազմի ընթացքում կնքված երեք, այսպես կոչված, մարդասիրական հրադադարները արագորեն խախտվեցին: Դրանից հետո Ռուսաստանը, Ադրբեջանը և Հայաստանը ուղղակիորեն ձեռնամուխ եղան հակամարտության լուծումների որոնմանը՝ առանց Մինսկի խմբի այլ համանախագահների մասնակցության: Ինչպե՞ս դա տեղի ունեցավ: ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ամերիկացի նախկին համանախագահ Յան Քելիի կարծիքով` այս գործընթացը պահանջում է «մանրակրկիտ ուսումնասիրություն, քանի որ ավելի վաղ Մինսկի խումբը լավ գաղափարներ էր մշակել հակամարտության կարգավորման ճանապարհին, բայց պարզվեց, որ դրանք «պահանջված չեն»: Խոսքը, այսպես կոչված, Մադրիդյան սկզբունքների մասին է, համաձայն որի ՝ Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ գտնվող տարածքները պետք է վերադարձվեն, իսկ ի պատասխան դրա՝ Ադրբեջանը համաձայնվում է երաշխավորել անվտանգությունն այս տարածքներում: Քելլիի խոսքով ՝ խզումը տեղի է ունեցել «խնդրի նկատմամբ բարձր ուշադրության պակասի պատճառով, հատկապես Միացյալ Նահանգների կողմից»: Նման պայմաններում Ֆրանսիան չէր համարձակվում ինքնուրույն խաղալ, նախաձեռնությունը անցել է Ռուսաստանին, և ի հայտ է եկել թուրքական գործոնը»:

Բացի այդ, ինչպես Ալիևը, այնպես էլ Փաշինյանը, իրենց տարբեր հակասական հայտարարություններով՝ տարբեր պատճառներով և տարբեր նպատակներով, միասին բացահայտ ծաղրում էին ԵԱՀԿ Մինսկի խմբին: Բանը հասել էր նրան, որ Ռուսաստանի արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովը ստիպված էր պարզաբանել, որ Մինսկի խումբը «կոչված չէ գրելու սցենարներ հակամարտության կարգավորման համար, այլ պետք է պայմաններ ստեղծի հակամարտող կողմերի երկխոսության համար»:

Արդյունքում, համանախագահող երկրների դիվանագիտությունը սկսել էր մասնագիտանալ միայն տարբեր հայտարարությունների պատրաստման և խմբագրման մեջ, ինքնամեկուսացել էր խաղաղ գործընթացից և կորցրել էր ԵԱՀԿ դիտորդական առաքելություն տեղակայելու հնարավորությունը հակամարտության գոտում, ինչպես դա արվեց, օրինակ, Դոնբասում: Ուստի մնում է հարցը, թե ինչպես և ինչ պայմաններում ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը կարող է վերսկսել իր միջնորդական առաքելությունը՝ լուծելու Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդիրը այն պայմաններում, երբ, ըստ ռուս փորձագետ Սերգեյ Մարկեդոնովի, «հին ստատուս քվոն արմատապես կոտրված է, բայց նորը դեռ չի ընդունվել, դրա ձևավորումը տեղի է ունենում, ինչպես ասում են, «պիեսի ընթացքում», որը զարգանում է իր սեփական դրամատիզմով:

Անդրադառնանք առաջնային աղբյուրին ՝ Ռուսաստանի, Ադրբեջանի և Հայաստանի ղեկավարների համատեղ հայտարարությանը ղարաբաղյան պատերազմի ավարտի մասին: Տեքստը չի խոսում խաղաղության հաստատման մասին, այն ընդամենը արձանագրում է ռազմական առճակատման դադարեցումը: Այս առումով, Մարկեդոնովը ուշադրություն է հրավիրում այն փաստի վրա, որ եռակողմ փաստաթղթի դիրքորոշումները «զգալիորեն տարբերվում են Մադրիդյան նորացված սկզբունքներից, որոնք երկար տարիներ ծառայում էին որպես բանակցությունների մի տեսակ սահմանադրություն»: Օրինակ ՝ «սկզբունքները» հստակորեն առանձնացնում էին Լեռնային Ղարաբաղը դրա շուրջ գտնվող շրջաններից: Փաստացիորեն, խոսքը երկու հարցի մասին էր ՝ այս շրջանների` Բաքվի վերահսկողության տակ (ինչպես նաև փախստականների) վերադարձը և վիճելի Ղարաբաղի կարգավիճակի որոշումը: Փաստաթղթում Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի մասին ոչինչ չկա, և որոշ կետեր նման են մի շարք շրջաններ Բաքվի վերահսկողությանը վերադարձնելու ժամանակացույցի:

Միևնույն ժամանակ, Մոսկվան պնդում է, որ իր խաղաղապահները տեղակայված են Ադրբեջանի միջազգայնորեն ճանաչված տարածքում, և իրականում հենց Ռուսաստանն է հանդես գալիս որպես Լեռնային Ղարաբաղի հայերի անվտանգության երաշխավոր: Միևնույն ժամանակ, Ալիևը պարզաբանում է, որ «ղարաբաղյան հակամարտությունն ավարտվել է»: Դրանից տրամաբանորեն բխում է Լեռնային Ղարաբաղ ռուս խաղաղապահներ ժամանելու վերաբերյալ Մոսկվա-Բաքու երկկողմանի համաձայնագրերի ստորագրումը, ներառյալ, հնարավոր է, Ստեփանակերտի միջանկյալ կարգավիճակը, գումարած Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև պատերազմի դրությունը դադարեցնելու կամ Հայաստանի և Լեռնային Ղարաբաղի կապի միջանցքի մասին համաձայնագրի կնքումը: Տեսականորեն ոչինչ դրան չի խանգարում: Եթե սկսվի նման սցենար, ապա Մինսկի խմբի` իր նախկին ձևաչափով գործունեության անհրաժեշտությունը կվերանա կարգավորման նոր գործոնների ի հայտ գալու պատճառով: Սա նոր խնդիրների ու հարցերի շարք է բացում, և ԱՄՆ-ն և Ֆրանսիան, առաջին հերթին որպես ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահներ, անհետանում են Անդրկովկասի քաղաքական լանդշաֆտից:

Կան փորձագետներ, որոնք ասում են, որ դա բնական գործընթաց է, որ ԵԱՀԿ-ն կարող է արդյունավետ լինել Եվրոպայում անվտանգության խնդիրները լուծելու հարցում, բայց չի կարող ոչինչ անել Եվրասիայում, որ Մինսկի խմբին «չի հաջողվել Ադրբեջանի և Հայաստանի բանակցությունները անգամ մեկ թիզ առաջ տանել», որ արևմտաեվրոպական կառույցներն ու քաղաքական գործիչները տեղ չունեն Անդրկովկասում, որի ճակատագիրը կարող են և պետք է որոշեն հենց Եվրասիական տերությունները: Սա փորձ է նպաստել այսպես կոչված «կովկասյան դաշնագրի» ստեղծման իրանական սցենարին ՝ միայն տարածաշրջանի երկրների մասնակցությամբ: Ի դեպ, վերջերս Թուրքիան հայտարարել է այսպես կոչված «կովկասյան հարթակ» ստեղծելու նախագիծ՝ հրավիրելով Ռուսաստանին, Ադրբեջանին, Հայաստանին և Վրաստանին: Մոսկվայի համար սա, ընդհանուր առմամբ, Անդրկովկասում և մասնավորապես վրացական ուղղությամբ անվտանգության հավաքական համակարգի ստեղծման հետագա գործողությունների հնարավոր տարբերակներից մեկն է:

Բայց ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը չի բացառում Լեռնային Ղարաբաղի հարցով ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ձևաչափի փոփոխման հնարավորությունը, կարծում է, որ այս ուղղությամբ ԱՄՆ-ի և եվրոպական երկրների քաղաքական ռեսուրսը դեռ սպառված չէ: Մինսկի խումբը և նրա համանախագահները պետք է նպաստեն հակամարտության երկարաժամկետ և կայուն կարգավորման բանակցություններին, ներառյալ Լեռնային Ղարաբաղում բնակվող մարդկանց իրավունքների և պարտականությունների հարցը: Այսպիսով, բոլորի համար կլինի բավարար աշխատանք, բայց տարբեր պայմաններում և նոր հանգամանքներում: Հնարավոր է, որ առաջին հերթին բարձրացվի ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի կամ ԵԱՀԿ բանաձևի միջոցով տարածաշրջանում միջազգային իրավունքի տեսանկյունից ռուս խաղաղապահների տեղակայման օրինականացման հարցը: Դա անելու համար անհրաժեշտ է սկսել այսպես կոչված առարկայական բանակցությունները Լեռնային Ղարաբաղի հարցով, որի ելքը կլինի խնդրի համապարփակ խաղաղ կարգավորումը:

Հիշեցնենք, որ նոյեմբերի 9-ին Ռուսաստանի, Հայաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարները Լեռնային Ղարաբաղում ռուս խաղաղապահների տեղակայման շուրջ պայմանավորվածություն են ձեռք բերել, ստորագրվել է հայտարարություն, որով Ադրբեջանին են անցնում Արցախի յոթ շրջանները, Շուշին ու Հադրութը` բացառությամբ մի գյուղի, գյուղեր Ասկերանի ու Մարտունու շրջանից, ինչպես նաև Մարտակերտի շրջանի Թալիշ և Մատաղիս գյուղերը։