Նալբանդյան. Հայաստանի դիրքորոշումն իրականում համահունչ էր ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների մոտեցմանը

Նախկին արտգործնախարարը մանրամասն ներկայացրել է կարգավորման գործընթացն ու արդյունքները, որոնց հանգել են ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահության ձեւաչափով: Ըստ Նալբանդյանի` 2018 թվականին իր պաշտոնանկության պահին ակնհայտ էր, որ այս ամենից շեղվելը կարող է անկանխատեսելի հետեւանքների հանգեցնել: Էդվարդ Նալբանդյանը` Հայաստանի արտաքին գործերի նախարարը 2008-2018 թվականներին, ղարաբաղյան կարգավորման բանակցային գործընթացի անմիջական մասնակիցն էր 10 տարի շարունակ: Նախկին արտգործնախարարը համաձայնել է պատասխանել «Sputnik Արմենիա»-յի հարցերին:

Պարոն Նալբանդյան, այսօր Հայաստանում բուռն կերպով քննարկվում են Լեռնային Ղարաբաղի վերջին պատերազմին, դրա հետեւանքներին եւ կարգավորման հեռանկարներին վերաբերող հարցեր: Կարգավորման շուրջ բանակցությունների նախորդ շրջանը եւս զգալի հետաքրքրություն է առաջացնում, մասնավորապես` այնպիսի պարամետրերի շուրջ, ինչպիսիք են տարածքների վերադարձը, Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակը, Լեռնային Ղարաբաղը Հայաստանի հետ կապող միջանցքը, անվտանգության երաշխիքները: Կարո՞ղ եք ներկայացնել որոշ մանրամասներ այս պարամետրերի շուրջ բանակցությունների:

Ինչպես ես արդեն նշել էի այս տարվա հոկտեմբերի 15-ին ձեր խմբագրության կողմից հրապարակված իմ հոդվածում, ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների կողմից առաջարկված բոլոր աշխատանքային փաստաթղթերը, որոնք բանակցությունների առարկա դարձան կողմերի միջեւ, Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրի փաթեթային լուծում էին նախատեսում` կարգավորման բոլոր բաղադրիչների փոխկապակցմամբ փուլային իրականացման միջոցով, կրկնում եմ` կարգավորման բոլոր բաղադրիչների փոխկապակցմամբ: Հայտնի է, որ առանցքային դերը միջնորդական ջանքերում 2008-2018 թվականներին խաղում էր Ռուսաստանը` համանախագահող երկու մյուս երկրների` ԱՄՆ-ի եւ Ֆրանսիայի լիակատար աջակցությամբ:
Կողմերի միջեւ բանակցությունների առարկա դարձած վերջին աշխատանքային փաստաթուղթն այն փաստաթուղթն էր, որը, ինչպես ես ընդգծել էի իմ հոդվածում, ներկայացվեց Կազանի գագաթնաժողովում 2011-ի հունիսին: Սակայն նույնիսկ դրանից հետո` 2011 թվականից մինչեւ 2018 թվականը, ինտենսիվ բանակցությունները շարունակվում էին. 10 գագաթաժողով, արտգործնախարարների երեք տասնյակ հանդիպումներ, տասնյակ առանձին հանդիպումներ համանախագահող երկրների դեսպան միջնորդների հետ:

Չնայած այս ընթացքում Ռուսաստանի եւ համանախագահող երկրների առաջարկած մշակումներն «աշխատանքային փաստաթղթեր» չդարձան` այդուհանդերձ, դրանց հիման վրա ամուր բազա ստեղծվեց, որում ամրագրվեց ղարաբաղյան հիմնախնդրի լուծման համապարփակ մոտեցումը: Այդ մոտեցումը տարբեր վարիացիաներով ներառում էր Կազանի փաստաթղթում պարունակվող բոլոր բաղադրիչները: Ընդ որում, հայկական կողմը հայտարարել էր, որ այն իրականում համահունչ է Հայաստանի դիրքորոշմանը:

Կազանում որեւէ փաստաթղթի ստորագրում նախատեսված չէր: Խոսքը Հիմնական սկզբունքների տեքստի բանավոր համաձայնեցման մասին էր, եի միայն Լեռնային Ղարաբաղի կողմից այն հաստատելուց հետո նախագահները պետք է հանձնարարեին արտգործնախարարներին Լեռնային Ղարաբաղի ներկայացուցիչների եւ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների հետ համագործակցությամբ հակամարտության կարգավորման վերաբերյալ համապարփակ համաձայնագրի նախագիծ նախապատրաստել:

Ինչի՞ մասին էր խոսքը կազանյան փաստաթղթում

Լեռնային Ղարաբաղի վերջնական կարգավիճակի որոշում (ոչ թե ճշտում):

Նախատեսվում էր, որ վերջնական կարգավիճակը կորոշվի համաժողովրդական ​​քվեարկության միջոցով, որն արտահայտում է ԼՂ բնակչության ազատ կամարտահայտումը, որը իրավաբանորեն պարտադիր բնույթ է կրում: Ընդ որում, շեշտվում էր, որ քվեարկության դրված հարցի կամ հարցերի ձեւակերպումները ոչ մի բանով չեն սահմանափակվի` ցանկացած կարգավիճակի ընտրություն ենթադրելով: Քվեարկությանը մասնակցող ԼՂՀ բնակչություն ասելով` ենթադրվում էր ցանկացած ազգության անձ նույն համամասնությամբ, ինչ Լեռնային Ղարաբաղում էր 1988 թվականին` մինչ հակամարտության սկիզբը (այստեղ խոսքը քվեարկության մասնակցության տոկոսային հարաբերակցության մասին էր եւ ոչ այլ ինչի):

Իր վերջնական կարգավիճակը որոշելուց առաջ Լեռնային Ղարաբաղը միջանկյալ կարգավիճակ էր ստանում` իր բոլոր մոդալությունների մանրամասն նկարագրությամբ, այդ թվում` իշխանության օրենսդիր եւ գործադիր մարմինների ձեւավորում եւ գործունեություն, դատարանների, իրավապահ ուժերի ստեղծում եւ գործունեություն, համաձայնագրով նախատեսված տարածքներում արտաքին հարաբերությունների իրականացում, ուղղակի ձեռքբերում, օտարերկրյա ուղիղ ներդրումների ստացում եւ մուտք միջազգային շուկաներ, ինչը գործնականում «ստատուս քվո պլյուս» էր նշանակում:

Անվտանգության երաշխիքներ

Միջանկյալ կարգավիճակի պայմաններում անվտանգության բազմաստիճան երաշխիքներ էին նախատեսվում. Լեռնային Ղարաբաղի դեմ ուժի չկիրառման Ադրբեջանի պարտավորություն, միջազգային խաղաղապահ օպերացիա` խաղաղապահ ուժերի տեղակայմամբ, Հայաստանի` որպես Լեռնային Ղարաբաղի անվտանգության երաշխավորի դերի ճանաչում, ԼՂ ինքնապաշտպանության ուժերով անվտանգություն ապահովում, համանախագահ երկրների անվտանգության երաշխիքներ, ինչպես նաեւ այդ նպատակով ընդունված ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի համապատասխան բանաձեւ:

Լեռնային Ղարաբաղը Հայաստանի հետ կապող միջանցք

Վերջնական կարգավիճակի որոշումից առաջ Լեռնային Ղարաբաղի իշխանությունները պետք է ապահովեին եւ լուծեին անվտանգության եւ միջանցքի օգտագործման հետ կապված բոլոր հարցերը` խաղաղ համաձայնագրի` ուժի մեջ մտնելու պահին գոյություն ունեցող ստատուս-քվոյի պայմանների հիման վրա: Այս միջանցքի վերջնական կարգավիճակը եւ լայնությունը պետք է որոշվեին Լեռնային Ղարաբաղի վերջնական կարգավիճակի որոշման համատեքստում:

Տարածքների վերադարձ

Փաթեթային համաձայնագրի շրջանակներում վերջնական կարգավիճակի, միջանկյալ կարգավիճակի, միջանցքի եւ այլ տարրերի որոշումը միջազգային եւ այլ հստակ երաշխիքներից եւ անվտանգության միջոցներից, ինչպես նաեւ խաղաղապահ ուժերի տեղակայումից հետո հինգ շրջանների վերադարձ էր նախատեսվում: Լաչինի եւ Քելբաջարի շրջանի ոչ միջանցքային մասի վերադարձը նախատեսվում էր Լեռնային Ղարաբաղի վերջնական կարգավիճակը որոշելու համար համապետական ​​քվեարկություն անցկացնելու կազմակերպչական հարցերի համաձայնեցման հետ միասին: Ընդ որում, նշվում էր, որ կողմերը ձգտելու են համակարգել այդ հարցերն այնպես, որպեսզի համապատասխան համաձայնագրերը սկսեն կիրառվել խաղաղության համաձայնագրի ուժի մեջ մտնելուց հինգ տարի անց:

Սկզբունքորեն կարեւոր է, որ Հայաստանի եւ համանախագահների դիրքորոշումները գործնականում համընկնում էին: Եվ Ադրբեջանը, չհամաձայնելով, գործնականում հակադրում էր իրեն միջնորդության միջազգային մանդատ ունեցող ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահներին, այսինքն` միջազգային հանրությանը:

2018-ի մայիսին թողնելով Հայաստանի արտաքին գործերի նախարարի պաշտոնը` ես նշեցի, որ կարեւոր է շարունակել այն ամենի պահպանմանը, ամրապնդմանն ու հետագա կատարելագործմանն ուղղված ջանքերը, ինչ արվել է այս տարիների ընթացքում բանակցային գործընթացում` խաղաղ կարգավորման հասնելու համար:

Ակնհայտ էր, որ շեղումն այս ամենից կարող էր անկանխատեսելի հետեւանքներ ունենալ: Նույն կարծիքին էին ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահները: