«Ուխտասարի վերջին օրը. այն, ինչ մենք ունեինք, մեր իշխանությունը չկարողացավ պահպանել». Коммерсантъ-ի անդրադարձը նրան՝ ինչպես է հայկական գյուղն ադրբեջանական տարածք դարձել

Լեռնային Ղարաբաղում սկսվել է հետպատերազմյան կարգավորման ամենացավոտ փուլը` տարածքների բաժանումը: Արցախի Հանրապետության ամբողջական շրջաններ փոխանցվում են Ադրբեջանի վերահսկողության տակ. այդ տարածքների հայ բնակիչները ստիպված են լքել իրենց տներն ու հեռանալ` իրենք էլ չգիտեն, թե ուր: Ռուսական «Коммерсантъ» պարբերականի թղթակից Ալեքսանդր Չորնիխը վերադարձել է Ուխտասար գյուղ. մեկ ամիս առաջ նա այնտեղ էր մարտական գործողությունների ժամանակ: Ինչպես պարզվել է, նրան հաջողվել է վերադառնալ հայկական գյուղի գոյության վերջին օրը:

«Այն, ինչ մենք ունեինք, մեր իշխանությունը չկարողացավ պահպանել»

Նոյեմբերի վերջին Ստեփանակերտը ծածկված է խիտ մառախուղով: Տեսանելիությունը մի քանի մետր է, բայց գուցե սա ավելի լավ է. սպիտակավուն մշուշը նրբորեն ծածկում է ռմբակոծված պատերն ու այրված մեքենաները: Եթե ուշադիր չես նայում, քաղաքը նման է քաղաքի: Գեղեցիկ է:

Բայց գլխավոր հրապարակում նույնիսկ մառախուղն է անզոր: Փախստականներով ավտոբուսներն այստեղ են ժամանում յուրաքանչյուր կես ժամը մեկ: Ոմանք տարհանումից տուն են վերադառնում, ոմանք էլ ժամանել են Ստեփանակերտ, քանի որ այլևս իրենց տունը չկա: Տասնյակ մարդիկ բեռնաթափում են տուփերը, պայուսակները` ընդհատ բախվելով մշուշի մեջ: Նորածինները ճչում են, իսկ մեծահասակները լաց լինում ՝ գրկելով իրենց հարազատներին:

«Ես մեկնել էի Երևան, որտեղ իմ ծանոթների ծանոթները պատերազմի ընթացքում անվճար բնակարան էին տրամադրել,-պատմում է Դիանան,-Ահա վերադարձել ենք, բայց ինչպես ապրել այստեղ, պարզ չէ: Մեր հարևանների հետ (նկատի ունի Ադրբեջանը) ոչ մի երաշխիք չկա, որ այս խաղաղությունը երկար կտևի: Ես գիտեմ, թե ինչի մասին եմ խոսում, նրանց պատճառով ես արդեն երեք անգամ փախստական եմ դարձել»:

Դիանան ծնվել է խորհրդային Բաքվում, Սումգայիթի ջարդերից հետո նրա ընտանիքը 1988 թվականին փախել է քաղաքից:

«Մայրիկը Շահումյանից էր, մենք որոշեցինք տեղափոխվել այնտեղ: 1992-ին մեզ այնտեղից էլ վտարեցին, - հիշում է կինը, - մենք սկսեցինք ապրել Ստեփանակերտում, բայց պատերազմն այստեղ էլ եկավ»:

Նա խոստովանում է, որ այժմ ցանկանում է Ղարաբաղից մեկնել Հայաստան, և գուցե նույնիսկ ավելի հեռու. «Այն, ինչ ունեինք, մեր իշխանությունը չկարողացավ պահել: Ամոթալի է ու դառը, որ ամեն ինչ այսպես ավարտվեց»:

Հատկապես շատ փախստականներ կան քաղաքում հարևան Ասկերանի շրջանից. Ադրբեջանում այն անվանում են Աղդամի շրջան: Աղդամ «ուրվական քաղաքը» և նրա հարակից տարածքները առաջիններից են, որոնք փոխանցվում են Ադրբեջանին:

Այժմ ուր նայի հայացքը...

Ստեփանակերտից պարբերականի թղթակիցն ուղևորվում է Արցախի նոր սահման` Ասկերանի շրջանի Ուխտասար գյուղ: Գյուղը տարիների ընթացքում վերաբնակեցվել էր, մարդիկ այգիներ էին տնկել, երեխաներ են ծնել, մահացածներին թաղել: Վերաբնակիչները դարձել էին արմատական բնակիչներ, սերունդ էր մեծացել, որի համար Ուխտասարը հայրենիք էր դարձել:

Մեկ ամիս առաջ Ուխտասարը գրեթե ամբողջովին դատարկ էր: Կանանց ու երեխաներին տարհանել էին, տղամարդիկ գնացել էին ռազմաճակատ, գյուղում մնացել էին մի քանի ալեհեր ծերունիներ: Նրանք լրագրողներին խաղող և նուռ էին հյուրասիրում, դիրքավորվում էին Կալաշնիկովի ինքնաձիգով և հպարտորեն պատմում էին, թե ինչպես են ամեն օր մեկնում ՝ ճանապարհների ոլորանները պաշտպանելու համար: Այս ռազմաշունչ հզոր պապիկները համոզված էին մոտալուտ հաղթանակում և պահանջում էին, որ պատերազմից հետո լրագրողները հյուր գան ՝ «գինի խմելու, նուռ ուտելու»:

Գյուղի ծայրամասում թղթակիցը հանդիպում է իրեն արդեն ծանոթ պապիկներից մեկին: Մեկ ամսվա ընթացքում Խաչիկը մեծացել էր տասնյակ տարիներով: Խաչիկ պապը նշում է, որ «մեզ դավաճանել և ծախել են»:

Գյուղացի մարդիկ չգիտեն, թե ուր են գնալու:

«Ես գյուղացի եմ, ի՞նչ պետք է անեմ քաղաքում: Միայն շինարարության մեջ կարող եմ աշխատել, բայց Հայաստանում շինարարության ոլորտում բոլորի համար տեղ չի լինի: Ստիպված կլինենք ավելի հեռու գնալ, Վրաստան, կամ միգուցե ձեզ մոտ` Ռուսաստան»:

Գյուղը լքող անձինք լրագրողի հետ զրույցում նշում էին, որ հույսը դնում են գյուղից երկու կիլոմետր այն կողմ գտնվող Ռուսաստանի դրոշի վրա:

«Եթե այստեղ էլ Ռուսաստանի դրոշ լինի, մենք նույն օրը կվերադառնանք»,-ասում է գյուղացիներից մեկը:

Արդեն նոյեմբերի 22-ին ադրբեջանական ԶԼՄ-ները տեսանյութ էին հրապարակել. «ադրբեջանական ստորաբաժանումները դրոշ են բարձրացրել Շելլի գյուղում». Ուխտասարն այլևս գոյություն չունի....

Նոյեմբերի 10-ին Ռուսաստանի, Ադրբեջանի և Հայաստանի ղեկավարներ Վլադիմիր Պուտինը, Իլհամ Ալիևը և Նիկոլ Փաշինյանը ստորագրել են համատեղ հայտարարություն Լեռնային Ղարաբաղում ռազմական գործողությունների դադարեցման մասին: Հայտարարության համաձայն ՝ մի շարք շրջաններ անցնում են Ադրբեջանի վերահսկողության տակ, կողմերը գերիներ են փոխանակում, շփման գծի երկայնքով և Ղարաբաղը Հայաստանին կապող Լաչինի միջանցքի երկայնքով տեղակայվում են ռուս խաղաղապահներ: