Al-Monitor․ Ինչու է Էրդողանն ունեցել Ադրբեջանում թուրք զինվորականների տեղակայելու մանդատի անհրաժեշտությունը

Ինչու է Էրդողանն ունեցել Ադրբեջանում թուրք զինվորականների տեղակայելու մանդատի անհրաժեշտությունը։

Ռուսաստանը բացառել է Լեռնային Ղարաբաղում թուրք խաղաղապահների տեղակայումը՝ համաձայնագրին համապատասխան, որը նոյեմբերի 10-ին կնքվել է ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի մասնակցությամբ։ Ռուսաստանի հետ ընթացիկ բանակցությունները նախատեսում են, որ դերը, որը նա հատկացնում է Թուրքիային, սահմանափակվում է համատեղ մոնիթորինգային կենտրոնում ռազմական փորձագետների մասնակցությամբ եւ դրոնների միջոցով դիտարկումներով՝ առանց որեւէ օպերատիվ խնդրի, նշում է Al-Monitor-ը։

«Ավելին՝ թուրք զինվորներն արդեն ադրբեջանական հողում են՝ ըստ Ռազմավարական գործընկերության եւ փոխադարձ աջակցության համաձայնագրի, որը ստորագրվել է 2010 թվականին։ Նրանք ակտիվ մասնակցություն են ունեցել Լեռնային Ղարաբաղում պատերազմի ծրագրման եւ կազմակերպման մեջ, ինչպես նաեւ բախումների ժամանակ թուրքական արտադրության ադրբեջանական դրոնների շահագործման գործում։

Որեւէ մեկը կարող է ենթադրել, որ օրենքի ընդունումն անհրաժեշտ է եղել զինծառայողների իրավունքների իրավաբանական երաշխիքների համար, որոնք արդեն Ադրբեջանում են, քանի որ արտասահմանում ծառայությունը զինվորներին լրացուցիչ արտոնություններ է տալիս։ Այդուհանդերձ, այս քայլը, կարծես, ջանքերի կամ նախապատրաստությունների նշան է, որոնք դուրս են գալիս Ռուսաստանի հետ համատեղ մոնիթորինգի կենտրոնի սահմաններից։ Անկարան կարող է ռազմական ներկայությունը նախատեսել այլ իրադարձությունների դեպքում, ներառյալ ռազմական միջամտությունը եւ անգամ պատերազմը։

Բաքվում Թուրքիայի նախկին դեսպան Ունալ Չեւիքոզը, որը հիմա արտասահմանյան գործերով խորհրդարանական հանձնաժողովի անդամ է, համաձայն է, որ մանդատն ավելի լայն է, քան դա պահանջում է մոնիթորինգի համատեղ կենտրոնը։ «Կարծում եմ, որ նրանք ցանկանում են այդ հարցը դուրս բերել այդ (կենտրոնի) շրջանակից եւ այն օգտագործել ներքին քաղաքականության մեջ։ Ռազմավարական գործընկերության եւ փոխադարձ աջակցության համաձայնագիրը բավարար կլիներ»,- Al-Monitor-ին ասել է Չեւիքոզը։

Չեւիքոզն, այդուհանդերձ, կարծում է, որ Ռազմավարական գործընկերության եւ փոխադարձ աջակցության համաձայնագրին հղում կատարելը նույնպես ռիսկային քայլ է, քանի որ փաստաթղթում դրույթներ կան՝ նման ՆԱՏՕ-ի հավաքական պաշտպանության սկզբունքին։ Համաձայնագրի հոդված 2-ում նշված է, որ կողմերից մեկի վրա զինված հարձակման դեպքում մյուս կողմը նրան աջակցություն է ցույց տալու՝ ՄԱԿ Կանոնակարգի ինքնապաշտպանության մասին 51 հոդվածի համաձայն, ներառյալ «ռազմական միջոցների եւ հնարավորությունների օգտագործումը»։ 7-րդ եւ 8-րդ հոդվածները վերաբերում են ռազմական հրամանատարության եւ ռազմական տեխնիկայի համակարգմանը, ենթակառուցվածքներին եւ նյութատեխնիկական մատակարարմանը՝ 2-րդ հոդվածի համաձայն համատեղ ռազմական գործողությունների մեջ։

Այսպիսով, հղում կատարելով համաձայնագրին՝ կառավարությունը փաստացի պատերազմի թույլտվություն է ստանում։ «Եթե այդպիսի հեռանկար հայտնվի, այս մանդատը վերացնում է առանձին թույլտվության անհրաժեշտությունը»,- ասել է Չեւիքոզը։

Վերլուծաբան Այդըն Սեզերը նշել է, որ ռազմական գործողություններին վերսկսումը հիմա քիչ հավանական է այն բանից հետո, երբ հրադադարի համաձայնագրի շնորհիվ Ռուսաստանն այս հարցը վերցրել է իր վերահսկողության տակ։ «Ռուսների հետ համատեղ կենտրոնը ռազմական զորախմբի անհրաժեշտություն չունի։ Դա լինելու է տեխնիկական խորհրդակցությունների կենտրոն»,- ասել է Սեզերը։ «Եվ Թուրքիան հնարավորություն չունի միջամտելու հնարավոր խախտումներին։ Հայկական կողմից ցանկացած խախտմանը, եթե անգամ դա տեղի ունենա, միջամտելու է Ռուսաստանը»,- ասել է նա։

Ըստ Սեզերի` թուրքական զինված ուժերի տեղակայման միակ մնացած բացատրությունը ներքին քաղաքականությունն է: Ըստ նրա` այս մանդատը հասարակությանը հասկացնում է, որ Թուրքիան շարունակում է ակտիվ մնալ ռազմական առումով եւ ազդեցություն ունի Ադրբեջանի վրա:

«Մենք Ադրբեջանում արդեն [ռազմական] խորհրդականներ եւ հրահանգիչներ ունենք` Ռազմավարական գործընկերության եւ փոխադարձ աջակցության մասին համաձայնագրի 2-րդ հոդվածի համաձայն: Դրա համար խորհրդարանի թույլտվությունն անհրաժեշտ չէր: Նրանք եկան վարժանքներին եւ մնացին: Ներկայումս իրավական բաց կարող է առաջանալ նրանց իրավունքների մասով, ուստի օրինագիծը կարող է ուղղված լինել այս խնդրի լուծմանը»,- ասել է Սեզերը: «Սակայն քաղաքական տեսանկյունից սա չափազանց անիմաստ քայլ է: Սա ցույց է տալիս, որ Ադրբեջանը թույլ է` չնայած գրավյալ տարածքներին ու Լեռնային Ղարաբաղի մի մասի վերադարձին»,- հավելել է նա:

Սեզերը կարծում է, որ Ադրբեջանում ռուսամետ շրջանակները նյարդայնացած են Թուրքիայի աճող քաղաքական եւ ռազմական ազդեցությունից երկրում, իսկ նրանք, ով սատարում է Թուրքիային եւ Արեւմուտքին, դժգոհ են Ռուսաստանի վերադարձից երկիր: Նա պնդում է, որ չնայած այդ տարաձայնություններ չեն բարձրաձայնվում, Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիեւը փորձում է երջանկացնել Թուրքիային եւ Ռուսաստանին` երկու ճամբարները հավասարակշռելու համար:

Ադրբեջանական լրատվամիջոցները փորձում են օրինագիծը որպես Մերձավոր Արեւելքից եւ Աֆրիկայից դեպի Կովկաս եւ Կենտրոնական Ասիա Թուրքիայի ազդեցության ընդլայնման արտացոլում ներկայացնել` ընդգծելով Թուրքիայի էթնիկ եւ պատմական կապերն Ադրբեջանի հետ:

Նոյեմբերի 10-ի համաձայնագրի համաձայն` Ադրբեջանը տրանսպորտային կապ կստանա Թուրքիային սահմանակից Նախիջեւանի հետ: Այս դրույթը Թուրքիայում մեծ սպասումների հանգեցրեց, որ տրանսպորտային հաղորդակցությունը Թուրքիան Միջին Ասիայի թյուրքական հանրապետություններին կապող միջանցք կլինի:

Փաստացի, գործարքը նշանավորում է ռուս զինվորականների վերադարձն Ադրբեջան` Գաբալայում բազայի տարհանումից ութ տարի անց: Մոսկվան ցույց տվեց, թե ով է գլխավորը Կովկասում: Այսպիսով, նրա համաձայնությունը Թուրքիայի հետ համատեղ մոնիտորինգի կետի տեղակայմանը եւ զուսպ վերաբերմունքն Անկարայի ռազմական դիրքերի նկատմամբ լիովին հասկանալի են:

Խոչընդոտները պաշտոնական հայտարարություններում կարող են չարտահայտվել, սակայն տեխնիկական մակարդակում դրանք արտահայտվում են: Անցած շաբաթ Անկարայում կայացած երկօրյա բանակցությունների ընթացքում երկու կողմերը չկարողացան համաձայնության գալ տեխնիկական մանրամասների շուրջ, հայտնում են թուրքական լրատվամիջոցները: Հաղորդվում է, որ թուրքական կողմը պնդում էր, որպեսզի ռուս խաղաղապահների հետ միասին Լեռնային Ղարաբաղում փոքր թվով թուրքական զորքեր տեղակայվեն, սակայն ռուսները համաձայնեցին միայն անօդաչու թռչող սարքերի օգնությամբ հսկողությանը` առանց թուրք զինվորականների հակամարտության գոտում: իրականացնել առանց հակամարտության գոտում գետնին տեղադրված թուրքական կոշիկների: Փակուղային իրավիճակը ստիպեց ռուսական պատվիրակությանը վերադառնալ Մոսկվա խորհրդակցությունների համար:

Էական տարաձայնությունը բխում է նրանից, թե ինչպես են երկու կողմերը որոշում համատեղ կենտրոնի նպատակը: Ռուսաստանի արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովը համատեղ առաքելությունը որպես հասարակ մոնիտորինգ բնութագրեց, մինչդեռ նրա թուրք գործընկեր Մեւլութ Չավուշօղլուն ասում է, որ կենտրոնը ոչ միայն կհսկի հրադադարի ռեժիմը, այլեւ միջոցներ կձեռնարկի խախտումները կանխելու համար, այստեղից էլ բխում է Անկարայի համառ պնդումը զորքեր տեղակայել հակամարտության գոտում»: