Խաղաղապահ գործողություն. ի՞նչ կորցրեց Ռուսաստանը ղարաբաղյան 2-րդ պատերազմից հետ. «Քարնեգի»-ի մոսկովյան կենտրոն

Ռուսաստանը Հարավային Կովկասը չի կորցրել, սակայն ղարբաղյան հակամարտությունը աշխարհաքաղաքական ձևաչափ է ընդունել և դրանով անլուծելի դարձել. «Քարնեգիի» մոսկովյան կենտրոնը հրապարակել է հայտնի քաղաքագետ Ալեքսանդր Իսկանդարյանի հոդվածը, որում նշվում է, որ ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմում կրակի դադարեցման համաձայնության մեջ կա անվիճելի հաղթող՝ Ռուսաստանը: Այն ի վերջո հասել է նրան, ինչին ձգտում էր երկար տարիներ, այն է՝ իր ռազմական ուժերի տեղակայումը ղարաբաղյան գոտում: Այժմ Մոսկվան իշխում է Հարավային Կովկասում՝ լծակներ կիրառելով և՛ Հայաստանի, և՛ Ադրբեջանի նկատմամբ:

Սակայն իրավիճակն այսպիսին է միայն ռուս-արևմտյան հակասությունների տեսանկյունից, որով ընդունված է դիտարկել հետխորհրդային շրջանում տեղի ունեցող գրեթե բոլոր նշանակալի իրադարձությունները: Այս պարագայում հետխորհրդային շրջանում քաղաքականությունը մաքրվում է ներքին նպատակադրումներից և դիտարկվում որպես երկու աշխարհաքաղաքական կողմնորոշումների պայքար:

Հեղինակը նշում է, որ եթե փորձ արվի դուրս գալ երկբևեռ համատեքստից, ապա պատերազմի հետևանքով Հարավային Կովկասում ստացված կարգավորումն իրականում Ռուսաստանի համար ավելի շատ անհաջող երանգ է ստանում:

Նախ կարգավորումը հստակեցված չէ և այն երկարաժամկետ բնույթ չունի: Կրակի դադարեցման մասին փաստաթուղթը նախնական է, ինչը երևում է տարբեր լեզուներով տարընթերցվածքներում, ինչպես նաև տեքստի ընդհանուր անավարտության մեջ:

Իհարկե, նման խնդիրներն անխուսափելի են, երբ խոսքը զանգվածային արյունահեղությունը կանխելու համար ժամանակային սուղ պայմաններում ստորագրված համաձայնության մասին է: Հնարավոր չէ մեկ փաստաթղթում բարձր ինտենսիվության ժամանակակից պատերազմի կրակի դադարեցում և հակամարտության կարգավորման հարցում իրական առաջընթաց համատեղել: Հատկապես երբ խոսքը մի հակամարտության մասին է, որը հնարավոր չի եղել լուծել երեք տասնամյակ շարունակ, այդ պատճառով էլ շատ առանցքային խնդիրներ անխուսափելիորեն լակոնիկ կերպով շարադրված փաստաթղթից դուրս են մնացել:

Արդյունքում ստորագրվել է համաձայնություն ոչ թե խաղաղության, այլ ապագա հինգ տարում՝ տարածաշրջանում խաղաղապահների գտնվելու ժամանակահատվածում, կրակի դադարեցման մասին: Երևում է, որ համաձայնությունից հետո նոր պայմաններով հակամարտության կարգավորման հնարավորությունն է դիտարկվում, սակայն որևէ պատճառ չկա կարծելու, թե ապագա հինգ տարում հնարավոր կլինի լուծել այդ հակամարտութունը:

Պատերազմից հետո Ադրբեջանը փոխզիջումների գնալու պատճառներ չունի, բացի այդ Բաքուն արդեն մերժել է հին ձևակերպումները, այնտեղ այժմ խոսում են լավագույն դեպքում հայերի համար «մշակութային ինքնավարության» մասին: Սակայն ո՛չ Հայաստանը, ո՛չ Ղարաբաղը որևէ մշակութային ինքնավարության համաձայնել չեն կարող, հատկապես դիտարկելով այն, թե ինչպես է պատերազմն ընթացել. ադրբեջանցիների կողմից գրավված տարածքներում հայեր չեն մնացել:

Հոդվածագրի կարծիքով՝ պոտենցիալ ռիսկերից մեկն այն է, որ հակամարտության կարգավորման մեջ նոր խաղացող է հայտնվել:

«Պատմության մեջ առաջին անգամ պատերազմում Թուրքիան ակտիվորեն հանդես է եկել Ադրբեջանի կողմից: Նշվում է, որ Անկարան նաև ունեցել է խաղաղապահ օպերացիային մասնակցելու հավականություններ, ինչը, սակայն Մոսկվան, մի քանի անգամ մերժել է: Ստեղծվել է տպավորություն, թե Ալիևն Էրդողանին հակամարտության գոտում Թուրքիայի ներկայության որոշակի ձևեր է խոստացել, սակայն Ռուսաստանը դրա հետ համաձայն չի եղել: Այս ամենի հետևանքով Հարավային Կովկասը վերածվել է Ռուսաստանի և Թուրքիայի մրցակցային փոխգործակցության վայրի: Այժմ Մոսկվան այստեղ առանց Անկարայի համաձայնության դժավարանալու է ազատորեն գործել: Նախկինում ղարաբաղյան առաջանագծում ցանկացած սրում հնարավոր էր հանգստացնել Մոսկվայի միջամտությամբ, սակայն այժմ այդ ամենն անցյալում է: Նոր կարգավորումը նման է սիրիական իրավիճակին, որում Ռուսաստանը պետք է հաշվի նստի Թուրքիայի հետաքրքրությունների հետ»,-գրում է հեղինակը:

Նշվում է, որ Թուրքիան պատերազմից առաջ էլ տնտեսական առումով նշանակալի դեր է ունեցել Հարավային Կովկասում՝ հիմնականում Վրաստանում և Ադրբեջանում. այժմ դրան ավելացել է նաև անվտանգության ոլորտը: Ադրբեջանը պատերազմում «խաղաղադրույք էր կատարել» Թուրքիայի աջակցության վրա և հաղթել: Թուրքիան նախկինում էլ ղարաբաղյան հակամարտության մեջ աջակցել է Ադրբեջանին, սակայն միայն դիվանագիտական, տնտեսական և լիբբինգի մակարդակով, սակայն դա նախկինում երբևէ այդքան բացահայտ և անգամ ցուցադրական ռազմական մակարդակով չէր արել:

Ընդհանուր վերցված՝ Ռուսաստանի ազդեցությունը ղարաբաղյան հակամարտության վրա ոչ թե ավելացել, այլ նվազել է. գոնե Ադրբեջանի պարագայում: Պատերազմի արդյունքում Բաքուն դադարել է նախկինի պես Ռուսաստանի կարիքն ունենալ, քանի որ արդեն «ուղղությունը փոխել է» Թուրքիայի կողմը:

Ռուս խաղաղապահների տեղակայումը, ինչը որպես Ադրբեջանի վրա ազդեցության լծակ է դիտարկվում, դժվար թե բավական է փոխզիջման համար: Աբխազիայի և հարավային Օսիայի նկատմամբ վերահսկողությունը Ռուսաստանին հնարավորություն չի տվել ազդել Վրաստանի ներքին և արտաքին քաղաքականության վրա: Նույնն էլ վերաբերում է Ուկրաինային և Դոնբասին: Մոլդովայում էլ ռուսական ազդեցությունը դժվար թե Մերձդնեստրի Մոլդովական Հանրապետությունում ռուս խաղաղապահների ներկայության հետևանքն է:

Հնարավոր է նաև, որ հակառակ սցենարով իրավիճակը զարգանա. ռուս խաղաղապահները «բարկացնեն» Բաքվին: Ամենայն հավանականությամբ մի քանի ամիս անց Ադրբեջանում առվել մեծ տարածում է ձեռ բերելու մոտեցումն առ այն, որ Ռուսաստանը կանգնեցրել է ադրբեջանական զորքի հաղթական երթը և թույլ չի տվել վերջնականապես լուծել ղարաբաղյան հարցը:

«Միևնույն ժամանակ հենց հակամարտության սկզբից Ռուսաստանի վարքագիծը ենթադրում էր, որ այն ցանկանում է իր ազդեցության գոտում պահել և՛ Հայաստանը, և՛ Ադրբեջանը: Տարբեր ձևաչափերով և տարբեր պատճառներով երկու երկիրն էլ կարևոր են Ռուսաստանի համար: Մեկի կողմը կանգնելով՝ Մոսկվան կկորցներ մյուսին, իսկ ամենայն հավանականությամբ՝ երկուսին էլ: Այս ձևաչափը գործել է մինչև ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմ: Հայաստանի հետ Ռուսաստանի հարաբերությունները հակակշիռ են եղել Ադրբեջանի հետ հարաբերություններին և հակառակը:

Սակայն իրավիճակին Թուրքիայի խառնվելը փոխել է այս ձևաչափը: Անկարան ակնհայտորեն մտադիր է պայքարել տարածաշրջանում գերակշռելու համար: Դրա համար կատարյալ պահ է ստեղծվել. կորոնավիրուսի համավարակ, ԱՄՆ ընտրություններ, հետբրեքզիտյան ժամանակաշրջան և ԵՄ-ում ղեկավարման ընդհանուր ճգնաժամ, ՆԱՏՕ-ում Թուրքիայի փոխգործակցության խնդիրներ, ուկրաինական և բելառուսական ճգնաժամ, ինչպես նաև Արևմուտքի հետ Ռուսաստանի հարաբերությունների ճգնաժամ: Այս իրավիճակում Ադրբեջանը ռիսկի է գնացել, հաղթել պատերազմում և տարածաշրջանում փոխել ուժերի դասավորությունը:

Սա չի նշանակում, որ Ռուսաստանը կորցրել է Հարավային Կովկասը: Սակայն ղարաբաղյան հակամարտությունը ստացել է աշխարհաքաղաքական բնույթ, որն այն անլուծելի է դարձրել. հայերով բնակեցված և Ադրբեջանի վերհսկողության տակ չգտնվող տարածքը շարունակելու է այդպես մնալ: Համաձայնությունում այդ տարածքների կարգավիճակի մասին խոսք անգամ չկա: Իսկ խնդիրը ռազմական ճանապարհով լուծել հնարավոր չէ, քանի դեռ շփման գծով ռուս խաղաղապահներ են կանգնած:

Սակայն Ադրբեջանում Թուրքիայի ռազմական ներկայությունը մշտական է լինելու՝ անկախ այն հանգամանքից դա պաշտոնական կձևակերպվի, թե ոչ: Մոսկվան ապահովելու է կրակի դադարեցումը և չի թողնելու, որ բռնության ալիք սկսվի՝ չնայած, որ սադրանքներ, անկասկած, լինելու են: Շարունակվելու են հայտարարություններ, խաղաղության կոչեր և բանակցությունների գնալու անվերջանալի կոչեր հնչել, սակայն խաղի կանոններն այլ են լինելու»,-եզրափակել է քաղաքագետը: