Քայլի՛ր ախպերս, դու ապրելու ես. չորս օր ռազմաճակատում ու թիկունքում

Բժիշկներին հաջողվեց փրկել դիրքի ավագի կյանքը. հիմա հոսպիտալում է՝ Երևանում, բայց ուշքն ու միտքն այնտեղ է՝ Թալիշում։ Տագնապից հետո անձնակազմի հետ բարձրացել է դիրքեր, երբ դեռ տաք էին կռվի հետքերը. կենաց ու մահու կռիվ է եղել՝ պարտադրած կռիվ, հողն ու հավատը պահելու կռիվ. տղերքը դիրքը չեն լքել. զոհվել են՝ զենքը ձեռքին... Իրար հաջորդող պայթյուններ են որոտացել. արկի բեկորի հարվածից վիրավորվել է դիրքի ավագը. անձնակազմին նախանջի հրաման է տվել, ինքը շարժվել առաջ. այնտեղ՝ ուր թշնամու տաք հետքերն են. գործի է դրել ինքնաձիգն ու շարքից հանել երեքին։ Գյուղ է հասել մի փամփուշտով, արնաքամ, ծարավից չորացած կոկորդով... Կարծել է, թե ողջ չի մնա, դողացող ձեռքով հանել է հեռախոսը, որ վերջին զանգն անի. հեռախոսի այն կողմից հնչել է արդեն զորացրված ընկերոջ ճիչը՝ Էդմոն քայլիր, դու ապրելու ես, ախպերս... Մի քանի ժամից օգնության են հասել... Զինվորը փրկվել է։

***

Մելանը քնից վեր էր թռել ամուսնու գոռոցից. «Չե՞ս լսում, մեր գլխի վերևն են՝ խփում են, շուտ էրեխուն վերցրու՝ դուրս եկեք»։ Մելանը ամուսնու՝ Արցախի, հետ ծանոթացել էր Ապրիլյան պատերազմի օրերին. Երևանից Մարտակերտ հարս էր գնացել՝ սիրելով Արցախն ու Արցախին։ Չորս տարվա մեջ Մելանը կրակոցի ու գրադի ձայն շատ էր լսել, բայց հիմա ուրիշ էր, պատերազմ էր՝ իրենց այգուց քիչ այն կողմ մարտադաշտ էր։ Ժամանակ չկար հագուստ վերցնելու. օրորոցից փախցրել էր դստերն ու երկու այլ կանանց հետ ծանոթների մեքենայով ճանապարհ ընկել։ Քաղաքից շատ չէին անցել, երբ թշնամու արկը ճանապարհին էր ընկել։ Ռումբերի պայթյունի ու ԱԹՍ–ների աղմուկի ուղեկցությամբ սլացող վարորդը հազիվ էր հասցրել շրջադարձ անել ու փոխել ճանապարհը։ «Չէինք համարձակվում ասել՝ մահից ենք պրծել, չէ՞ որ մահը մեր գլխավերևով էր անցնում»,–ասում է Մելանն ու հիշում սեպտեմբերի 26–ի լուսաբացը, կրակի ու ծխի քուլաների մեջ բացված լուսաբացը։

***

Համոն ծննդյան օրը դիմավորեց կամավորականների ավտոբուսում, հոր՝ Ռուստամի, հետ։ Ամիսներ առաջ էր զորացրվել բանակից, մազափունջը նոր էր աչքերին հասել, ինչպես ծառայության մեկնելուց առաջ էր։ Համոն հոր հետ էր կամավորագրվել. սահման մեկնել ուրիշ հայրերի ու որդիների հետ։ Կամավորականներին ճանապարհել էին ազգանշաններով ու շչակներով։ Համոյի ընկերջն այդ օրը չտարան, թեև Համոյից շուտ էր գրանցվել։ Ասել էին՝ առավոտ կկանչենք, բայց չէին կանչել։ Ընկերը տխրել էր, ծանոթ մեջ գցել, որ հերթը առաջ տան։ Զինկոմիսարիատի առջև հավաքված տղերքը հերթ էին կանգնել, որ պատերազմ գնան... Տղերքը գնում էին հաղթելու։

***

70–ամյա Զոհրաբը հագել էր մաշված զինվորական հագուստն ու զինկոմիսարիտ հասել։ Չէին ուզել ծերուկին նեղացնել ու հենց այնպես հետ ուղարկել։ Զորահավաքի ծանուցում էին տվել, որ հարևանի տղերքին փոխանցի։ Զոհրաբն էլ կարծել էր, թե փոստի աշխատողից որ շուտ փոխանցի «պավեստկան»՝ լավություն արած կլինի։ Հարևանը պատռել էր թուղթն ու պատմություն սարքել. ասել էր՝ խի՞ իմ տղերքը գնան, թող հարևան ինժեների գիտնական տղեն գնա։ 10 տարեկան թոռը այդ միջոցին մտել ու պապին ասել էր՝ ճար արա, մաշված անվադողեր հավաքենք, սահման ենք ուղարկելու՝ մեր զինվորներին։ Պապը գլուխը կախել էր ու լռել։ Ինժեների որդին դեռ առաջին օրն էր կամավորագրվել. անծանոթները տեսել էին ու ճանաչել. ասել էին՝ դու ո՞ւր ես գնում, ընկեր, քո խելքը մեզ էստեղ է պետք՝ թիկունքում։

***

Թիկունքում պարենի ու հանդերձանքի պակաս չկա։ Ամեն օր բանակից զգուշացնում են, բայց քաղաքում ու մարզերում մարդիկ շարունակում են լցնել արկղերը քաղցրավենիքով, դեղորայքով, հազար ու մի պետքական բաներով։ Երևանցի մի խումբ պատանիներ սկզբում ճանապարհի եզրին էին շարել արկղերն ու զինվորի համար պարեն էին հավաքում։ Տխուր էին, առավոտից կանգնել էին, բայց արկղերը կիսադատարկ էին. հիսուն մետր այն կողմ թաղի մյուս տղերքը երրորդ անգամ էին լեփ–լեցուն արկղերը տեղափոխում։ Նրանք ավելի ճարպիկ էին՝ բավական չի արկղերը տարել ու խոշոր խանութի առջև էին շարել, մի բան էլ Հայաստանի դրոշն էին կախել կողքի ծառին, դինամիկները բարձր միացրել ու ազգագրական երգեր էին դրել։ Տիկին Լուսիկը անցնելուց զինվորների մասին երգը լսել, հուզվել էր ու մի հինգ զույգ գուլպա գնել։ Էդ միջոցին շնչակտուր մի կին էր մտել ու մի զույգ սև գուլպա վերցրել. «տղուս տանում են կռիվ, ավտոբուսը ուր որ է կշարժվի, չհասցրի տնից վերցնել, գոնե հասնեմ՝ տղես մաքուր գուլպայով գնա»։ Լուսիկը շատ էր ազդվել, ձեռքը գրպանն էր տարել ու վերջին կոպեկով մի քանի զույգ ավել էր գնել. տարել էր, որ տա մյուս մայթին արկղեր շարած տղերքին. տխրել որ, որ նրանցը դատարկ է։ Հասել էր՝ տեսել, սրանք էլ են խորամանկել. արկղերը առաջ են տվել, մոտեցրել խաչմերուկի խանութին, տղերքից մեկն էլ մեքենայի երաժշտությունն է մարձրացրել, անցորդներին ոգևորում ու հետն էլ երգում։

***

Հաղորդագրություն եմ ստանում անծանոթ տղայից. նայում եմ նկարներն ու դեմքը մտաբերում։ Ալենն է. ապրիլյանի խիզախ հրետանավորներից. չորս տարի առաջ էի ծանոթացել հետը՝ Արցախի Հարավում, մարտերի երրորդ օրը։ Տանկիստ ընկերոջ զոհվելու լուրը նրան չէին հայտնել, խնայել էին, սպասել էին դիրքերից իջնի՝ նոր։ Այդ օրն ինձ ասել էր, որ հարցազրույց տալու սիրտ չունի, անընդհատ ընկերոջից էր խոսում, ասում էր՝ գնդում իրեն տեսնող է եղել, հաստատ ողջ է։ Ես էլ լսում ու լալկվում էի՝ ախր տանկիստի զոհվելու լուրը ես էի գրել։ Հետո այդ մասին մի ակնարկ էի գրել... Տարիներ անց կարդացել էր ու պատմությունն իրեն ծանոթ էր թվացել. գտել էր ինձ՝ հեղինակին ու գրել։ Նկարենրին նայելով ենթադրեցի, որ Հայաստանում չէ։ Հարցրի՝ դրսու՞մ ես։

«Ռուսաստանում էի, քսան րոպե առաջ եմ եկել, մեր տղերքը Արցախում են, գնամ՝ հասնեմ։ Նոր եմ իջել, չեմ հասցրել լուրերը կարդամ, ի՞նչ խաբար կա Արցախից, լրագրող ես, գոնե էս անգամ մի լավ լուր ասա»,–հարցնում է Ապրիլյանի զինվորը։ Առանց երկար–բարակ գրելու՝ պատասխանում եմ. «Հաղթելու ենք»։

Թագուհի ՄԵԼՔՈՆՅԱՆ

News.am