Արեւելյան Միջերկրական ծովում թուրքական մկանախաղը վերաբերում է ոչ միայն գազին

Այն բանին զուգահեռ, թե ինչպես է Թուրքիան վերականգնում իր ծովային հզորությունը, այն նորից հակամարտության մեջ է մտնում Արեւմուտքի պատմական հակառակորդների հետ, նշում է Bloomberg-ը։

Միջազգային ուշադրությունը կենտրոնացած էր Արեւելյան Միջերկրական ծովում բնական գազի օֆշորային հանքավայրերի համար մրցավազքի վրա, որը ոչ միայն Թուրքիային, այլեւ Կիպրոսին, Եգիպխտոսին, Հունաստանին եւ Իսրայելին դրդել է հայտարարելու իրենց իրավունքների մասին։ Սակայն լարվածության արմատներն ավելի խորն են գնում։

Ռազմածովային նավատորմի աճը ցույց է տալիս նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի հավակնությունների մասշտաբները՝ պաշտպանել իր երկրի շահերը որպես զուտ մուսուլմանական տարածաշրջանային տերություն, որն ունակ է հավասար քայլել Եվրոպայի, Ռուսաստանի եւ ԱՄՆ-ի հետ։

Հայրենական արտադրության նոր նավերով եւ սուզանավերով համալրված ռազմածովային նավատորմն Էրդողանին արդեն օգնել է հաջողությամբ ուժը պրոյեկտել արտասահմանում, ինչը զարմացրել եւ անհանգստացրել է մյուս առափնյա պետություններին։ Մշակվում են մեծ չափերի ֆրեգատներ, իսկ հաջորդ տարի պետք է հայտնվի 27-հազարերորդ թեթեւ ավիակիրը։

«Մակերեւույթին է հարցերի շատ ավելի զգայական հավաքակազմը․ այն գաղափարը, որ Թուրքիան Արեւելյան Միջերկրական ծովում մեծագույն տերությունն է, որին պետք է վերաբերվել որպես այդպիսին,- նշել է ռազմածովային նավատորմի ազգային անվտանգության հարցերով դեպարտամենտի պրոֆեոր Ռայան Գինգերասը։ - Թուրքիան իրեն ընկալում է որպես մրցակիցներով ու հակառակորդներով շրջապատված եւ ուժ կօգտագործի՝ իր մասին հայտարարելու համար, որովհետեւ կարող է»։

Թուրքիայի ռազմածովային նավաշինարանների բումը տեղական զինագործական արդյունաբերության ավելի մասշտաբային ընդարձակման մասն է՝ ռազմանավերից մինչեւ մարտական ուղղաթիռներ եւ անօդաչու թռչող սարքեր, ուղղված այն բանը ստանալուն, ինչը թուրք պաշտոնատար անձինք անվանում են արեւմտյան մատակարարներից «ռազմավարական անկախություն», որոնց հիմա դիտարկում են ավելի շուտ որպես մրցակիցներ, քան գործընկերներ։

Էրդողանը նպատակ է դրել 2023 թվականին՝ հանրապետության 100-ամյա հոբելյանին, Թուրքիան փոխանցել սեփական սպառազինության։ Դրան հազիվ թե հասնի։ Պատճառներ կան նաեւ կասկածելու՝ կկարողանա՞ 750 մլրդ դոլար բյուջեով խնդրահարույց տնտեսությունը բավարարել ներկայիս պայմաններում մեծ տերության նրա հավակնությունները։ Եվրամիությունը եւս պատժամիջոցներով է սպառնում տարածաշրջանում Թուրքիայի գործունեության պատճառով։

Այդուհանդերձ, Թուրքիայի զինված ուժերը մտան Հյուսիսային Սիրիա՝ այնտեղ իրենց համար տեղ ապահովելով բանակցությունների սեղանի շուրջ։ Թուրքական ռազմանավերը Լիբիայում օգնեցին Տրիպոլիում պաշարված կառավարության մատակարարմանն ու պահպանմանը՝ բեկելով քաղաքացիական պատերազմի ընթացքը։

Թուրքական ռազմածովային նավախմբերը հիմա նաեւ սեւյսմիկական հետազոտական նավերը կանոնավոր կերպով ուղեկցում են ջրեր, որոնց հավակնում են հույներն ու կիպրոսցիները։ Անցյալ ամիս դա հանգեցրեց հունական ռազմանավերի հետ բախման, քանի որ ՆԱՏՕ-ի 2 անդամների միջեւ թշնամանքն ամենաբարձր մակարդակի է հասել 1996 թվականից ի վեր, երբ Էգեյան ծովում 2 անմարդաբնակ կղզիների համար դիմակայությունը քիչ էր մնում պատերազմի հասցներ։

«Թուրքիան Միջերկրական, Էգեյան եւ Սեւ ծովերում կստանա իր արդարացի բաժինը»,- օգոստոսի 26-ին ասել է Էրդողանը 1071 թվականին Մանազկերտի ճակատամարտում Բյուզանդական կայսրության դեմ թուրք-սելջուկների առաջին հաղթանակի նշանավորմանը նվիրված ելույթում։

Միչ քանի օր հետո նա նշել է 1922 թվականին եւս մեկ ռազմական հաղթանակ Հունաստանի դեմ՝ տոնելով Թուրքիայում ծովային բազավորման առաջին թեւավոր հրթիռի արտադրումը։ Իսկ այս շաբաթ նա, ըստ երեւույթին, ուղղակիորեն սպառնացել է Հունաստանին՝ նախազգուշացնելով, որ կտուժի «դաշտային պայմաններում», եթե չհասնի դիվանագիտական կարգավորման։

Պարզ չէ, թե որքան տառացիորեն է պետք ընկալել Էրդողանի ռազմատենչությունը։ Bloomberg News-ի հետ վերջերս կայացած հարցազրույցում նրա մամուլի քարտուղար եւ խորհրդական Իբրահին Քալընն ասել էր, որ Թուրքիան ձգտում է ճնշում գործադրել միջերկրածովյան գործընկերների վրա, որ նրանք քննարկեն եւ համաձայնեցնեն տարածաշրջանում Թուրքիայի շահերը, որոնք չափազանց երկար են անտեսվել։

Հունաստանը հայտարարում է, որ կղզիները սահմանազատելիս պետք է հաշվի առնվի ՄԱԿ-ի Ծովային իրավունքը, որը Թուրքիան չի ստորագրել: Անկարան պնդում է, որ մայրցամաքային ծանծաղուտը պետք է չափել մայրցամաքային հատվածից: Երկու կողմերն էլ առաջարկում են բանակցային սեղանի շուրջ նստել՝ չնայած նրան, որ մոտ ապագայում բանակցություններ սկսելու շանսերը քիչ են:

Թուրքիայի ուժային մոտեցումը գրավում է այլ միջերկրածովյան գերտերությունների ուշադրությունը, միեւնույն ժամանակ, հանգեցնում է Թուրքիայի մեկուսացմանը:

Անցած շաբաթ Թուրքիայի ռազմածովային ուժերը մտահոգություն հայտնեցին՝ Միջերկրական ծովում մարտական հրաձգությամբ զորավարժություն անցկացնելու Ռուսաստանի ծրագրերի առնչությամբ: ԱՄՆ-ը մասնակիորեն չեղարկեց Կիպրոսի նկատմամբ զենքի մատակարարման բազմամյա էմբարգոն: Ֆրանսիան Rafale հզոր ռեակտիվ ինքնաթիռներ ուղարկեց Կիպրոսի ավիաբազա:

«Ես քեմալիստ եմ, ես կտրականապես դեմ եմ քաղաքականության մեջ իսլամի օգտագործմանը»,-ասել է պաշտոնաթող ծովակալ եւ թուրքական նավատորմի քաղաքական պլանավորման հարցերով նախկին տնօրեն Ջեմ Գուրդենիզը: Միեւնույն ժամանակ, նա կիսում է Էրդողանի այն կարծիքը, որ ԱՄՆ-ի եւ Արեւմտյան Եվրոպայի շահերն այժմ հակասում են Թուրքիայի շահերին:

2006 թվականի Գուրդենիզն առաջ է քաշել Թուրքիան շրջապատող ջրերում «Կապույտ հայրենիքի» գաղափարը: Նա այդ տեսլականը նկարագրել է որպես Թուրքիայի ծովային իրավունքների պաշտպանության կոչ: Նա ծաղրել է այն գաղափարը, որ ափամերձ կղզիները պետք է փոխարինեն 150 000 քառ.կմ մայրցամաքային ծանծաղուտի նկատմամբ մայրցամաքային պահանջները:

«Նրանց մտածելակերպը պարզ է. մենք լքեցինք Անատոլիան 1923 թվականին պարտությունից հետո, սակայն պահպանեցինք Էգեյան ծովը»,-ասել է նա:

«Նրանք (հույները) թուրքերին ցամաքային ազգ են համարում, այդ պատճառով ծովում կարող են վերցնել ամեն ինչ, ինչ ցանկանան: Սակայն ամեն ինչ փոխվել է»,-հավելել է Գուրդենիզը:

Լոնդոնի՝ անվտանգության հարցերով վերլուծական կենտրոնի ռազմավարական հետազոտությունների միջազգային ինստիտուտից ռազմածովային հարցերով վերլուծաբան Հյուգո Դեսիսը կարծիք է հայտնել, որ լարվածության աճի ռիսկ կա, սակայն դա չի նշանակում, որ երկու երկրների միջեւ պատերազմն անխուսափելի է կամ հավանական է:

«Մենք պետք է մտահոգվենք այն ժամանակ, երբ Թուրքիան սկսի Չինաստանի պես քայլեր ձեռնարկել»,-ասել է Դեսիսը՝ նկատի ունենալով Հարավչինական ծովում խութերի ռազմականացումը:

Անցած տարի Թուրքիայի մասշտաբային ռազմածովային զորավարժությունները կրում էին «Կապույտ հայրենիք» անվանումը: Թուրքական նավատորմը հարգանքի տուրք մատուցեց Բարբարոսսային:

Բարբարոսսա Հայրեդդին փաշային, ում հիշեցին Եվրոպայում որպես ստրկավաճառի, եւ ով ավերեց Միջերկրական ծովի հյուսիսային ափը, Թուրքիայում համարում են հիանալի զորապետ:

«Դա Թուրքիայի ներքին քաղաքականության հարցը չէ»,- ասել է Գուրդենիզը՝ խոսելով Թուրքիայի միջերկրածովյան պահանջների մասին: «Դա վեճ է, որը չի անհետանա՝ նույնիսկ եթե փոխվի կառավարությունը»,- հավելել է նա: