Իսրայել-ի եւ ԱՄԷ-ի համաձայնագիրը ուժեղացրել է Էրդողանի մեկուսացումը

Թուրքիայի եւ ԱՄՆ-ի նախագահներ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը եւ Դոնալդ Թրամփը ձեւակերպել են արտաքին քաղաքականություն, որը իրենց երկրի շահերը (ինչպես տեսնում են նրանք) դնում է առաջին տեղում, Ahval-ի իր հոդվածում գրում է Էդվարդ Ստաֆորդը։

Ցավոք, երկու առաջնորդների համար էլ «իմ ազգը բոլորից վեր է» շեշտադրումը տարաձայնություններ է առաջացրել դաշնակիցների եւ բարեկամ երկրների հետ:

Սակայն, ի տարբերություն Միացյալ Նահանգների նախագահի, որը ղեկավարում է աշխարհի խոշորագույն տնտեսությունը, որը շարունակում է մագնիս լինել ձեռնարկատերերի եւ այլ տաղանդների համար, Էրդողանը առաջնորդում է ավելի քիչ բնական առավելություններ ունեցող մի ազգ, եւ նրա երկիրը գրավում է միգրանտներին: Թրամփի օրոք ԱՄՆ-ը կարող է դուր չգալ, բայց նրա նախկին ընկերները չեն կարող անտեսել նրան: Էրդողանի օրոք Թուրքիայի բախտը այդքան չի բերել։

Իսրայելի եւ ԱՄԷ-ի միջեւ համաձայնագրի կնքմանը Էրդողանի արձագանքը պարզ ցույց է տալիս այս դիլեման: Նա հայտարարել է, որ դիտարկում է ԱՄԷ-ի հետ հարաբերությունների դադարեցումը այն գործողությունների համար, որոնք Թուրքիայի ԱԳՆ-ն անվանել է «կեղծավոր»:

Բացի Պաղեստինի վարչակազմից եւ, հավանաբար, Կատարից, դժվար է պատկերացնել, որ որեւէ արաբական կառավարություն կհետեւի այս օրինակին: Ո՞րն է շիական Իրանից իր շահերը պաշտպանող ԱՄԷ-ի այս քայլին դիմակայելու արաբական սունի ազգի օգուտը։

Սակայն ինչո՞ւ է Էրդողանը մտահոգված երկու երկրների միջեւ հաստատվող հարաբերություններով, որոնց հետ Թուրքիան սահման չունի։Մի՞թե հարցն այն է, որ Երուսաղեմը պետք է վերադարձվի մահմեդականների վերահսկողության տակ, ինչպես Սուրբ սոֆիայի տաճարը: Կարճ ասած՝ այո։

Ժամանակակից Թուրքիայի հիմնադիր Մուստաֆա Քեմալ Աթաթուրքը ցանկանում էր, որ իր երկիրը շրջադարձային պահ կատարի իր պատմության մեջ, որպեսզի օսմանները ամբողջովին թաքնվեն տեսադաշտից, Էրդողանը ցանկանում է վերականգնել թուրքերի հեղինակությունն ու գերակայությունը օսմանյան բարձունքներում, հատկապես նրանց առաջնորդությունը ավելի մեծ մուսուլմանական համայնքում: Սա մասամբ բացատրում է, թե ինչու էր նա, թուրք պաշտոնյաների հետ միասին, աջակցում եւ համագործակցում Ֆեթուլլա Գյուլենի կրթական եւ ազդեցության ամրապնդման ջանքերի հետ:

Բոլոր սունի մահմեդականների (սկսած թուրքերից, թուրքմեններից եւ այլ թյուրքական ժողովուրդներից, այնուհետեւ արագ անցնելով արաբներին) շահերը ներկայացնելու Էրդողանի ցանկությունները վերածվեցին Գյուլենի հետ պառակտման:

Այսպիսով, թեեւ Սուրբ Սոֆիան մզկիթի վերածելը իրավամբ կարելի է համարել որպես թուրքական ազգայնականության արտահայտություն (աթաթուրքիզմ), այն նաեւ մերժում է աշխարհիկ արդիականությունը եւ նշանավոր քաղաքական առաջնորդ լինելու Էրդողանի ցանկությունները:

Որքան էլ նշանակալի լինի Սուրբ Սոֆիայի վերափոխումը եւ Մերձավոր Արեւելքում գերիշխող Թուրքիայի ծաղկման Էրդողանի տեսլականը, դա շատ ավելի քիչ նշանակություն ունի, քան Երուսաղեմը մուսուլմանական վերահսկողության տակ վերադարձնելը:

Դարեր շարունակ Երուսաղեմը գտնվում էր օսմանյան սուլթանների քաղաքական հսկողության տակ, ինչպես եւ Մեքքա ու Մեդինա սուրբ քաղաքները: Թեեւ Երուսաղեմի նկատմամբ քաղաքական վերահսկողություն ձեռք բերելը իրական նպատակ չէ Էրդողանի համար, նա ակնհայտորեն ցանկանում է, որ սունի մահմեդականները դիտարկվեն որպես Երուսաղեմում իրենց իրավունքների եւ արտոնությունների պաշտպան՝ հրեական պետության կողմից իրականացվող վերահսկողությունից:

Այժմ էմիրաթցիները, ինչպես նաեւ եգիպտացիները եւ հորդանանցիները, ցույց են տալիս, որ իրենք համաձայն են ենթարկվել Իսրայելին: Պաղեստինցիների պես Էրդողանը դա համարում է դավաճանություն: Ի տարբերություն այդ երկրների՝ նա չի տեսնում դավաճանություն Պաղեստինի ինքնիշխան պետության նկատմամբ նրանց ձգտումներում, այլ մուսուլմանական համերաշխության դավաճանություն ընդդեմ հրեական վերահսկողության այն վայրերի նկատմամբ, որոնք պետք է լինեն իսլամական համայնքի վերահսկողության տակ:

Երկու քայլերն էլ թանկ են նստում: Էրդողանը, կարծես, մոռացել էր, որ Օսմանյան Թուրքիան փլուզվեց ազգայնականության եւ կայսերական հավակնությունների ատճառով: Եվ այս հետեւողական գործողությունների ֆոնին նրա վրդովմունքին ուշադրություն չեն դարձնի ոչ Էմիրությունները, ոչ Իսրայելը, ոչ էլ Միացյալ Նահանգները:

Վերջապես, Էրդողանը հասկացել է, որ թեեւ Թրամփը կարող է հետաձգել Ս-400-ների գնման կապակցությամբ պատժամիջոցները Թուրքիայի դեմ եւ արեւելյան Միջերկրական ծովում խնդիրները թողնել Եվրամիությանը, Էրդողանի անձնական հարաբերությունները ամերիկացի գործընկերոջ հետ քիչ բան են նշանակում, երբ Իսրայելը ներգրավված է դրանում: