Հայոց լեզու, գրականություն, պատմություն առարկաները «հեշտացնում» ենք, բա էլ ի՞նչ ենք սովորեցնում. Փառանձեմ Մեյթիխանյան

Հայաստանյան կրթական ոլորտի ներկայիս վիճակի, հանրակրթության պետական առարկայական չափորոշիչների և ծրագրերի շուրջ դժգոհությունների, բարձր գնահատականներով բուհ չընդունվելու հավանական պատճառների և ոլորտին վերաբերող այլ հարցերի շուրջ NEWS.am–ը զրուցել է ԵՊՀ Հայոց լեզվի ամբիոնի դոցենտ, բանասեր Փառանձեմ Մեյթիխանյանի հետ։

Տիկին Մեյթիխանյան, երեկվանից մասնագիտական հանրությունն իր մտահոգությունն է հայտնում հայոց լեզվի և գրականության առարկայական նոր չափորոշիչների նախագծի վերաբերյալ՝ քննադատելով ՀՀ կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարությանը և առարկայական չափորոշիչները լրամշակող փորձագիտական խմբին։ Ի՞նչն է պատճառը, որ նախարարության առաջարկած ցանկացած փոփոխություն հարուցում է հանրության դժգոհությունը։ Եվ, առհասարակ, ինչի՞ հետևանքն է կրթության ոլորտում տիրող ներկայիս խառնաշփոթ իրավիճակը։

Իմ կարծիքով` այս խառնաշփոթը ստեղծվել է, քանի որ գիտական հանրության կարծիքը հաշվի չի առնվում։ Եթե հայոց լեզվի, հայ գրականության, պատմության, եկեղեցու պատմության չափորոշիչների, ծրագրերի մշակման գործընթացում ի սկզբանե ներգրավված լինեին ոլորտի լավագույն մասնագետները, իսկ դրանք քիչ չեն, և ոչ թե մի քանի րոպեանոց կարծիքներ լսվեին, այլ լինեին տարողունակ քննարկումներ, մենք այսօր այդ խառնաշփոթը չէինք ունենա։ Միանգամայն համամիտ եմ այն կարծիքներին, որ չափորոշիչներն ու ծրագրերը հապճեպ են կազմված և առանց համապատասխան մասնագետների կարծիքները հաշվի առնելու։ Որքան շատ կարծիքներ համադրվեին, այնքան լավ կլիներ դպրոցի համար։ Ես չեմ ասում, որ այդ չափորոշիչներում և ծրագրերում ամեն ինչ վատ է, բայց պետք է միշտ ձգտել ավելիին։ Առհասարակ, մայրենի լեզվի, պատմության և եկեղեցու պատմության դասագրքերը չպետք է համեմատել այլ առարկաների հետ։ Այս առարկաների դասընթացների չափորոշիչները և ծրագրերը և՛ դպրոցական, և՛ բուհական մասնագետները պետք է լրջագույն հետազոտեին, և այդ աշխատանքի արդյունքը կլիներ այն, որ այսօր ոչ ոք չէր դժգոհի այդ չափորոշիչներից և ծրագրերից։

Հայոց լեզու և գրականություն առարկաների չափորոշիչների հանձնախմբի ղեկավարը, պատասխանելով իրենց ուղղված քննադատություններին, հայտարարել էր, որ ակադեմիական այրերը զբաղված են դպրոցի եւ մանկավարժության գործերին միջամտելով: Ասում է, որ թույլ չեն տալու 21-րդ դարի կրթության պահանջները չհասկացող մարդկանց իրենց վզին փաթաթելու իրենց գրքերը, շտեմարանները։ Ի՞նչ կասեք այս մասին։

Եթե ես լինեի այդ առարկայական ծրագրերի և չափորոշիչների հեղինակը, նախևառաջ կպահանջեի նախարարությունից հրավիրել և՛ ակադեմիական գիտնականներին, և’ դասապրոցեսի անմիջական մասնակիցներին` ուսուցիչներին։ Այնպես չէ, որ բոլոր դասագրքերը վատն են. հնարավոր է` դասագրքի ինչ–որ թեմա բարդ է մատուցված, բայց այդ դասագրքերի 90 տոկոսը ակադեմիական գիտնականներն են մշակել։ Հովհաննես Բարսեղյանի և Էդուարդ Աղայանի հեղինակած հայոց լեզվի դասագրքերով տասնամյակներ շարունակ սերունդներ են կրթվել։ Ակադեմիական այրերի հասցեին նման մեղադրանքներ հնչեցնելով ուղղակի անջրպետ է ստեղծվում դպրոցի և բուհի միջև։ Եթե մենք բուհում «Հայոց լեզվի և Հայ գրականության մեթոդիկա» ենք ուսուցանում, մասնագետներ ենք պատրաստում և ուսուցչի որակավորում տալիս, ինչպե՞ս կարող ենք չմասնակցել դպրոցական դասագրքերի ծրագրերի և չափորոշիչների քննարկումներին։ Ժամանակին փորձ եղել է միայն ուսուցիչների մասնակցությամբ դասագրքեր հրատարակել, և այնպիսի աղմուկ բարձրացավ և խառնաշփոթ ստեղծվեց, որի արձագանքները մինչ օրս դեռ լսելի են։

Տպավորություն է, թե հանձնախումբը տրվել է նորարարություն անելու գայթակղությանը. կարելի՞ է փաստել, որ դարձյալ գործ ունենք հնի և նորի բախման հետ։

Նորի և հնի բախումը միշտ էլ եղել է։ Դպրոցներում տասնամյակներ շարունակ կրթվել են Արարատ Ղարիբյանի հեղինակած Հայոց լեզվի դասագրքերով, այնուհետև դրան փոխարինել են Էդուարդ Աղայանի և Հովհաննես Բարսեղյանի դասագրքերը, և այն ժամանակ էլ դպրոցներում ուսուցիչները այդ փոփոխությունը սվիններով են ընդունել, և մեծ աղմուկ է բարձրացել։ Այդ ժամանակ Աղայանն ու Բարսեղյանը գնում էին դպրոցներ, հանդիպումներ ունենում դպրոցների ուսուցիչների հետ, քայլ առ քայլ բացատրում էին նրանց՝ ինչպե՞ս նորը մտցնել դպրոց։ Իսկ այսօր հեղինակները գրում են, սիրտ ու հոգի դնում գրքի մեջ և հետո մեկուսացվում։ Այսօր ամեն ոք կարող է խոսել դասագրքից, բացի հեղինակից։ Իմ կարծիքով՝ նրանք պետք է գործեն հանրային դաշտում, թեկուզ հեռուստատեսության միջոցով իրենց խոսքը տեղ հասցնեն, պատասխանեն ուսուցիչների հարցերին։

Հանրակրթության պետական չափորոշիչի նախագծով ՝ նախատեսվում է միջին և ավագ դպրոցում ավելացնել հայոց լեզվի դասաժամերը։ Տեղյա՞կ եք, թե խոսքը քանի՞ դասաժամի մասին է, և արդյոք դա բավարար է դպրոցներում մայրենի լեզվի իմացության մակարդակը բարձրացնելու համար։

Կրթության փոխնախարարի խոսքով՝ նախատեսվում է դպրոցներում հայոց լեզվի համար հատկացված դասաժամերը մոտ 50–ով ավելացնել, սակայն ես, լինելով 7-րդ, 8–րդ և 9–րդ դասարանների Հայոց լեզվի դասագրքերի համահեղինակ, կարծում եմ, որ դա շատ քիչ է։ Այսօր մեր դպրոցներում հայոց լեզվի վիճակը ժամաքանակի բաշխման առումով այնքան ողբերգական է, ծրագիրն այնքան սեղմված, որ ոչ մի աշակերտ, ինչքան էլ ցանկություն ունենա իր մայրենի լեզուն սովորելու, չի կարող այդ ժամաքանակի մեջ տեղավորվել , և որքան էլ հայրենասեր և աշակերտասեր լինի ուսուցիչը, չի կարող այդ ժամաքանակի մեջ տեղավորվել և նյութն ըստ ամենայնի հրամցնել աշակերտին։ Մենք գնում ենք սխալ ճանապարհով. դպրոցում հայոց լեզվի դասաժամերը պետք է ավելացվեին նվազագույնը 200 ժամով, «Հայոց լեզու», «Հայոց պատմություն» առարկաների դասավանդումը ինչ–որ տեղ պետք է գերակա շահ հետապնդի և հատուկ վերաբերմունք ունենա։ Ես բնավ չեմ ստորադասում մյուս առարկաները, սակայն մայրենին և հայոց պատմությունը մեր պետության ինքնիշխանության կայացման ամենակարևոր հիմքն են, որ դրվում է դպրոցում, իսկ եթե դպրոցում Հայոց լեզու, Հայ գրականություն, Հայոց պատմություն առարկաները «հեշտացնում» ենք, բա էլ ի՞նչ ենք սովորեցնում։ Դպրոցն ավարտող երեխան երկու տող անգիր չգիտի։

Հայոց լեզվի և գրականության չափորոշիչների հեղինակներն ասում են, որ ակադեմիական այրերի թեթեւ ձեռքով կազմվել են գրականության ծրագրեր, որոնք հեղինակներով են լեցուն, որոնք աշակերտին դարձնում են թութակ, իսկ կրթության նախարարն էլ հայտարարում է, որ որևէ բան անգիր չի սիրում հիշել։

Շատ ափսոս, որ այդպես են կարծում։ Իմ կարծիքով՝ ցանկացած ոք, անկախ նրանից, թե ինչ մասնագետ է, եթե չգիտի Գևորգ Դոդոխյանի «Ծիծեռնակը», Սիլվա Կապուտիկյանի «Խոսք իմ որդուն», Եղիշե Չարենցի «Ես իմ անուշ Հայատանին», Քուչակի «Հայրենները», կամ Նարեկացուց ինչ–որ հատված, նա իրավունք չունի հայ կոչվելու։

Այս օրերի ամենից քննարկվող թեմաներից մեկը այս տարվա ընդունելության քննություններն են։ Կրթության ոլորտի պատասխանտուները պնդում են, որ դիմորդներն են մեղավոր. ընդունելության կարգը պետք էր կարդալ։ Մինչդեռ փաստն այն է, որ ընդունելության նոր կարգը սկսել է գործել ընդունելության քննությունները սկսելուց հետո և չէին էլ հասցնի ծանոթանալ այդ կարգին։ Ձեր կարծիքով՝ ճի՞շտ էր մեկ առարկայի քննությամբ բուհ ընդունվելու գաղափարը։

Լինելով դասագրքերի և շտեմարանների հեղինակ, լինելով հայոց լեզվի մասնագետ, վստահ էի, որ մեկ քննությամբ բուհ ընդունվելը մեծ աղմուկի պատճառ է դառնալու։ Ես բազմիցս ասել եմ՝ չի կարելի մեկ քննություն անցկացնել, այլ կարելի էր այնպես կազմակերպել, որ մեկ քննության մեջ երկու առարկայական ծրագիր ներառվեր, օրինակ՝ դիմորդը, եթե օրինակ ցանկանում էր ընդունվել ռոմանոգերմանական ֆակուլտետ, մեկ քննության մեջ 40 հարց կարող էին ներառել հայոց լեզվից, նույնքան էլ օտար լեզվից, կամ օրինակ՝ տնտեսագիտական բաժին ընդունվողի համար՝ 40 հարց հայոց լեզվից, 40՝ մաթեմատիկայից և այլն։ Այս սկզբունքով կհարգվեր ոչ միայն մայրենի լեզվի իրավունքը, այլև այն առարկան, որը կարևոր է տվյալ մասնագիտության համար, իսկ որ մասնագիտության համար հայոց լեզվի քննության կարիքը չկար, թող չմտցնեին։ Բայց իրենք ամպագորգոռ հայտարարում են, որ հայոց լեզուն մեր պետականության հիմքերից մեկն է, իսկ քննությունից հետո էլ ասում են՝ միամիտ չլինեք, ինչներիս է պետք հայոց լեզուն։

Գործող իշխանությունների օրոք կրթության ոլորտում իրականացվող փոփոխությունները որևէ հիմք տալի՞ս են ենթադրելու, որ դրանց արդյունքում վտանգվում է հայկականությունը։

Երկրի առաջին դեմքից սկսած և Ազգային ժողովի պատգամավորներով վերջացրած, բոլորը պատասխանատու են կրթության որակի բարձրացման համար, հայկականության պահպանման համար։ Առաջիկայում ընթերցողի սեղանին կդրվի իմ հեղինակած «Հայոց անվանարանը» մեծածավալ գիրքը, որի առաջին էջից մինչև վերջին էջ կարմիր թելով անցնում է հայկականության պահպանման գաղափարախոսությունը։ Մարդու անուն–ազգանուն–տոհմանունը այն կարևոր ուղենիշնն է, որոնք հային հայ են պահում աշխարհի ցանկացած ծայրում և մեզնից յուրաքանչյուրը՝ լինի ուսուցիչ, վարչապետ, թե գիտնական, իր անվամբ և ազգանվամբ պատասխանատու է տեր կանգնելու մեր հայկական պետականությանը։ Պետք է ամեն ինչ անել երկրի միասնականության և ուժեղացան համար։