Դատարանները «պահելու» բեռը դրվում է քաղաքացիների վրա. պետտուրքը չորս անգամ ավելացնելու հիմքում կեղծ թվեր են

Արդարադատության նախարարությունը կեղծ հիմնավորումներով առաջարկում է միջինում չորս անգամ ավելացնել դատարան տրվող հայցադիմումների, դիմումների, դատարանի դատական ակտերի դեմ վերաքննիչ և վճռաբեկ բողոքների համար վճարվող պետական տուրքի գործող դրույքաչափերը։ Այս մասին տեղեկանում ենք՝ ուսումնասիրելով «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին Արդարադատության նախարարության ներկայացրած նախագծի հիմնավորումները։

Նշենք, որ պետտուրքի ավելացման վերաբերյալ նախագիծը արդեն երկու շաբաթ է՝ հանրային քննարկման է դրված իրավական ակտերի նախագծերի հրապարակման միասնական կայքում և հարուցել է իրավաբանների, ինչպես նաև քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչների դժգոհությունները։

Նախագծի հիմնավորման համաձայն՝ դատարան տրվող հայցադիմումների, դիմումների, դատարանի դատական ակտերի դեմ վերաքննիչ և վճռաբեկ բողոքների համար պետտուրքի դրույքաչափերը փոփոխության չեն ենթարկվել 1999-ից ի վեր, իսկ գործող դրույքաչափերը չեն արտացոլում երկրի սոցիալ-տնտեսական հարաբերությունների առկա իրավիճակը: Նշվում է, որ այս ժամանակահատվածում Հայաստանում էական փոփոխության են ենթարկվել որոշ սոցիալ-տնտեսական ցուցանիշներ, որոնք կարող են դրվել տուրքի նախատեսվող դրույքաչափերի հաշվարկի հիմքում։ Նախագծի հեղինակները վկայակոչելով Համաշխարհային բանկի տվյալները՝ նշել են, որ մեկ շնչին ընկնող համախառն ներքին արդյունքը (ՀՆԱ) 2000թ.-ին կազմել է 2,660.71 ԱՄՆ դոլար, իսկ 2018թ.-ին` 13,024.688 ԱՄՆ դոլար, աճելով 4.89 անգամ, մինչդեռ որևէ պաշտոնական աղբյուրում Հայաստանին մեկ շնչին հասնող ՀՆԱ–ի նման ցուցանիշի վերաբերյալ տվյալ չկա։

Այսպես ՝ 2017թ. Հայաստանում մեկ շնչին հասնող ՀՆԱ–ն, որը ներկայացվում է շուկայական գներով, կազմել է 3,88 հազ. ԱՄՆ դոլար, իսկ 2018թ. 4,2 հազ ԱՄՆ դոլար. ստացվում է, որ նախագծի հեղինակները խեղաթյուրելով պաշտոնական տվյալները, երեք անգամ ավելի բարձր համախառն ներքին արդյունքի ցուցանիշ են ներկայացրել՝ այդ կերպ փորձելով արդարացնել պետտուրքի բարձրացումը կամ էլ Հայաստանում կիրառվելիք օրենքի համար վկայակոչել են այլ երկրներին բաժին ընկնող ՀՆԱ–ի ցուցանիշները՝ կարծելով թե հանրությունը խորամուխ չի լինի ներկայացված տվյալների ճշգրտությունը ստուգելու հարցում։

Նախագծին դեմ արտահայտվողները նկատում են, որ նման փոփոխությունների արդյունքում իրենց իրավունքները իրացնելու ցանկություն ունեցող քաղաքացիների ֆինանսական բեռի զգալի ավելացումը ոչ միայն չի կարող նպաստել արդարադատության արդյունավետության բարձրացմանն, այլև ուղղակիորեն կսահմանափակվի դատարան դիմելու իրավունքի մատչելիության սահմանադրական սկզբունքը։

NEWS.am–ի հետ զրույցում «Տնտեսական իրավունքի կենտրոն» ՀԿ նախագահ Մովսես Արիստակեսյանը կարծիք հայտնեց, որ տուրքերի՝ միջինում չորս անգամ բարձրացումը ոչ միայն արդարացված չէ, այլևս չի բխում Հայաստանում առկա սոցիալ–տնտեսական ներկայիս իրավիճակին։

Արիստակեսյանի կարծիքով՝ նախագծի ընդունման պարագայում քաղաքացիները այլևս կդադարեն արդարադատություն փնտրել դատարաններում, քանի որ չեն կարողանա տուրքերի դրույքաչափերը վճարել։

«Մարդիկ լավ օրից չէ, որ թակում են դատարանների դռները։ Հայաստանի պետական կառավարման մարմինների ու տեղական ինքնակառավարման մարմինների կողմից վարչական վարույթների ոչ պատշաճ, հաճախ ՀՀ օրենսդրության բազմաթիվ խախտումներով իրականցումը, ինչպես նաև ՀՀ ֆիզիկական ու իրավաբանական անձանց կրած նյութական ծախսերի փոխհատուցման մասին իրավակարգավորումների բացակայությունն է ստիպում քաղաքացիներին դիմելու դատարան՝ դրանով իսկ ծանրաբեռնելով դատարաններին»,–ասաց նա։

Նշենք, որ նախագծի հիմնավորման համաձայն՝ վերջին տարիներին դատարանների բյուջետային ֆինանսավորումը շուրջ չորս անգամ գերազանցում է հավաքագրված պետական տուրքի չափը։ Սրանից կարելի է ենթադրել, որ նախագծով խնդիր է դրվել դատարանների գործունեությունը պետության համար դարձնել ինքնածախսածածկող։

NEWS.am–ի հետ զրույցում իրավաբան Վահագն Դալլաքյանը կարծիք հայտնեց, որ այս մոտեցումը ճիշտ չէ։

«Սխալ է նախ այն առումով, որ արդյունավետ դատարանների շահառուները միայն դատական գործերի մասնակիցները չեն, այլ ողջ հասարակությունը։ Ընդհանրապես որևէ հանրային գործառույթի, և հատկապես՝ արդարադատության շահառուն ողջ հասարակությունն է, ուստի ծախսածածկման կամ անգամ «եկամտաբերության» բիզնես-տրամաբանությունը հանրային ինստիտուտի գործունեության դաշտ տեղափոխելն ամենևին տեղին չէ։ Հետևաբար, տրամաբանական չէ դատարանները «պահելու» ողջ բեռը դնել դատական գործերի մասնակիցների վրա»,–ասաց մեր զրուցակիցը։

Դալլաքյանը միաժամանակ նկատեց, որ սովորաբար քրեական գործերով պետական տուրք գրեթե չի հավաքագրվում, իսկ վարչական գործերի համար սահմանված (և նաև նախագծով առաջարկվող) պետական տուրքերի չափերն էապես ցածր են քաղաքացիական գործերով սահմանված չափերից։ Արդյունքում, ըստ նախագծի, ստացվում է, որ դատարանները «պահելու» բեռը դրվում է անգամ ոչ թե դատական գործերի մասնակիցների վրա, այլ բացառապես (ճնշող մեծամասնությամբ) քաղաքացիական և սնանկության գործերի մասնակիցների վրա։

Նշենք, որ նախագծով առաջարկվում է նաև տուրքի առավելագույն շեմ սահմանել. մասնավորապես ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանում 25,000 դրամ, Վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանում 15,000 դրամ, և Վճռաբեկ դատարանում 10,000 դրամ։ Տուրքի առավելագույն չափ է նախատեսվում նաև վարչական դատավարության կարգով քննվող գործերի, ինչպես նաև Սահմանադրական դատարան ներկայացվող դիմումների համար։

Վահագն Դալլաքյանը կարծիքով՝ պետական տուրքի վերին շեմեր սահմանելու գաղափարն ինքնին ողջունելի է և վաղուց հասունացած, սակայն նախագծով առաջարկվող վերին շեմերն անհամաչափ բարձր են։ «Պետական տուրքերը, նախ, պետք է կանխեն ամեն «չեղած» առիթով դատարանին ու այլ անձանց ծանրաբեռնելը, բայց մյուս կողմից երբեք չպետք է իրական խոչընդոտ դառնան իրավունքի իրական պաշտպանության համար։ Մինչդեռ նախագծով առաջարկվող պետական տուրքերի չափերն ու դրանց վերին շեմերը էապես շեղվում են այդ խնդիրներից ու փորձում են լուծել բոլորովին այլ՝ բիզնեսին բնորոշ նպատակներ»։