Հայաստանը նշում է Առաջին Հանրապետության, ինչպես նաև Սարդարապատի ճակատամարտի հաղթանակի օրը

Հայաստանն այսօր՝ մայիսի 28-ին, նշում է Առաջին Հանրապետության օրը:

1918թ. մայիսի 21-ից 29-ը հայկական զինվորական կազմավորումներն ու աշխարհազորը երեք ճակատով դիմակայեցին Արաքսը գետանցած թուրքական բանակին։ Հիմնական խմբավորումը գրավել էր Սարդարապատ կայարանը եւ ծրագրում էր հարձակվել ու գրավել Երեւանը։

Սարդարապատում ու Բաշ Ապարանում հաղթական ճակատամարտերից եւ Ղարաքիլիսայում հերոսական մաքառումից հետո մայիսի 28-ին Թիֆլիսում Հայոց Ազգային խորհուրդ Հայաստանը հռչակեց անկախ Հանրապետություն։

Հաղթանակը հայ ժողովրդին թույլ տվեց վերականգնել սեփական հայրենիքում 9 դար առաջ կորցրած պետականությունը (Կիլիկիայում պետականության անկումից՝ շուրջ 540 տարի անց):

«Անդրկովկասի քաղաքական ամբողջականության անկումով եւ Վրաստանի ու Ադրբեջանի կողմից անկախության հռչակմամբ պայմանավորված` Հայկական ազգային խորհուրդն իրեն հայտարարում է հայկական գավառների գերագույն եւ միակ իշխանություն»,-հենց այդ ձեւակերպումն է տեղ գտել Հայաստանի Անկախության հռչակագրում:

Անգնահատելի է Հայաստանի Առաջին Հանրապետության դերը պետական կառավարման մարմինների ստեղծման գործում: Ցավոք, Հայաստանի անկախ Հանրապետությունը կարճ կյանք ունեցավ եւ Հայաստանը կորցրեց անկախությունը 1920 թվականի դեկտեմբերի 2-ին, երբ Հայաստան ներխուժեց Խորհրդային Ռուսաստանի 11-րդ կարմիր բանակը, եւ Ռուսաստանը Հայաստանին պարտադրեց կապիտուլյացիոն պայմանագիր:

Ավանդաբար մայիսի 28-ին հիմնական միջոցառումներն անցկացվում են Սարդարապատում, որը հավերժացնում է հայ ժողովրդի հերոս զավակների հիշատակը, որոնք 1918թ-ին կանգնեցրին թուրքերի ներխուժումը երկիր:

Մայիսի 28-ին կորոնավիրուսի համավարակով եւ արտակարգ դրությամբ պայմանավորված Սարդարապատ տրանսպորտային միջոցների եւ մարդկանց մուտքն արգելված է։

Մայիսի 28ը նաև Սարդարապատի ճակատամարտի հաղթանակի օրն է:

Լրանում է Սարդարապատի հաղթանակի 102 տարին։

1918 թվականի մայիսի 22-28-ին թուրքական կանոնավոր բանակի և հայկական զինված կազմավորումների ու ժողովրդական ազատամարտիկներ միջև տեղի ունեցած Սարդարապատի ճակատամարտը կարևոր դերակատարում ունեցավ Հայաստանի պատմության մեջ:

Հաղթանակը կանգնեցրեց դեպի հյուսիս, արևելյան տարածքներ և Կովկասի ուղղությամբ թուրքական զորքերի էքսպանսիան, կանխվեց հայ ազգի ամբողջական ոչնչացումը և հայոց պետականության վերաստեղծման հիմք դրեց: Սարդարապատի, Բաշ-Ապարանի և Ղարաքիլիսայի տակ տեղի ունեցած հաջողված գործողությունների շնորհիվ և այդ ընթացքում հայ զինվորների և սպաների, ինչպես նաև ժողովրդական զանգվածների ցուցաբերած հերոսությամբ հնարավոր եղավ ոչ միայն դադարեցնել թուրքերի առաջխաղացումը, այլ նաև հսկայական կորուստներ պատճառելով նրանց ետ մղել:

Հայ բանաստեղծ, հրապարակախոս Վահագն Դավթյանը Սարդարապատի ճակատամարտի մասին գրել է.

«…Ճիշտ է, Սարդարապատի օրերին դեռ չէր հնչել Չարենցի պատգամը. «Ով հայ ժողովուրդ, քո միակ փրկությունը քո հավաքական ուժի մեջ է», բայց նրա էությունը, որպես ժողովրդի հավաքական ենթագիտակցություն ու բնազդ, կար, գործում էր և Սարդարապատի օրերին գործեց մինչև այդ պատմության մեջ չտեսնված ուժով ու թափով, գործեց բարձրագույն լարումով:..

Քրքրելով մեր պատմության կրակն ու մոխիրը չի կարելի չգալ այն հաստատ համոզման, որ Սարդարապատը մեր ժողովրդին բաժին ընկած ամենասև փորձությունն էր, բայց և աստեղային ամենավսեմ ժամը:

Հայ ժողովրդի մահը պարտվեց և հաղթեց կյանքը:
Հրաշքի էր նման այդ հաղթանակը: Բայց հրաշք չկար:

Կար ժողովրդական ոգու մի հրաշալի, աննախադեպ բռնկում:
Կար այն վսեմ ճշմարտությունը, որ երբ ժողովրդի ոգին զարթնում, բռնկվում ու շիկացման է հասնում, դառնում է անպարտելի:

Եվ այն ամենը, ինչ պիտի վերջանար այստեղ, նորից սկսվեց:
Աշխարհի հնագույն ու ազնվագույն ժողովուրդներից մեկը իր նոր պետականության հիմքերը դրեց:

Եվ սակայն ռուս, թուրք, ադրբեջանական սադրանքներով Հայկական այդ անկախ հանրապետությունը երկու տարվա կյանք ունեցավ:

Բայց անկախ ամեն ինչից, Սարդարապատը միայն ճակատամարտ չէր, դաս էր, դասագիրք, ոգեղեն մատյան:

Ապրելու համար , հարատևելու, պիտի ամբողջ խորությամբ սերտել այդ դասը, այդ ոգեղեն մատյանը, ուր մեր գոյության աստեղային ժամերից մեկն է հավերժացել…»

Ճակատամարտի 50-ամյակին՝ 1968 թվականի մայիսին բացվեց Սարդարապատի ճարտարապետական համալիրը, որի հեղինակը հայտնի ճարտարապետ Իսրայելյանն է: Սարդարապատի հուշահամալիր, Հայոց ազգագրության թանգարանի ֆեյսբուքյան էջում հրապարակված տեսանյութում հուշահամալիրի բացման 52-ամյա վաղեմության կադրերն են: