Քննիչների՝ գրավ կիրառելու նոր լիազորությունը մեղադրյալի վրա ազդելու միջոց կարող է դառնալ. Լևոն Սահակյան

Քրեական վարույթն իրականացնող մարմինների կողմից գրավ կիրառելու նոր լիազորությունը մեծացնում է կասկածյալի կամ մեղադրյալի նկատմամբ անօրինական ազդեցության՝ նրանցից ցուցմունք կորզելու, նրանց հետ «գործարք» անելու ռիսկը։ Նման տեսակետ NEWS.am–ի հետ զրույցում հայտնել է  փաստաբան Լևոն Սահակյանը՝ անդրադառնալով գրավը՝ որպես առանձին խափանման միջոց սահմանելու վերաբերյալ օրենսդրական նոր կարգավորումներին։

Նշենք, որ 2020թ. ապրիլի 24-ից ուժի մեջ է մտել ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին օրենքը, համաձայն որի՝ գրավը կարող է կիրառվել ոչ միայն որպես կալանավորման այլընտրանքային խափանման միջոց, այլ նաև ինքնուրույն՝ կալանավորումից անկախ։ Նոր կարգավորմամբ՝ գրավը կարող է կիրառվել դատախազի, քննիչի, հետաքննության մարմնի որոշմամբ, ինչպես մեղադրյալի, այնպես էլ կասկածյալի նկատմամբ, մինչդեռ նախկինում այս խափանման միջոցը կիրառվում էր բացառապես դատարանի որոշմամբ։

Սահակյանի խոսքով՝ մեր քննչական մարմինները հաճախ նախընտրում են կասկածյալին կամ մեղադրյալին կալանավորելու միջնորդություն ներկայացնել դատարան, ինչը ոչ այնքան միտված է անձի՝ վարույթն իրականացնող մարմնից թաքնվելը կամ քննությանը խոչընդոտելը կանխելուն, որքան նրանից ցուցմունք կորզելուն կամ «չխոսելու» համար պատժելուն։

Փաստաբանը մտավախություն հայտնեց, որ քննչական մարմիններին տրված նոր լիազորությունը կօգտագործվի ոչ թե ի շահ, այլ՝ ի վնաս կասկածյալի կամ մեղադրյալի։

«Վարույթն իրականացնող մարմիններին տալով գրավ կիրառելու լիազորություն, մեծանում է անձին նախաքննական մարմնից կախվածության մեջ պահելու ռիսկը։ Քննիչներն իրենք են որոշելու գրավի չափը, ինչը անձի վրա ազդելու լրացուցիչ միջոց կարող է դառնալ։ Օրինակ՝ մեղադրյալին «առաջարկում են» ուղարկել կալանավորման կամ նրա նկատմամբ գրավ կիրառել։ Ենթադրենք մեղադրյալը համաձայնում է գրավին. այս դեպքում էլ քննիչը կարող է «հարցնել»՝ 200.000 դրամի չափո՞վ գրավ կիրառե՞մ, թե 5 մլն դրամի, ասել է թե, անձի ցուցմունքն արդեն իր «գինն» է ունենալու։

Իհարկե, այս որոշումները հետագայում հնարավոր կլինի բողոքարկել կամ անձին կալանավորել–չկալանավորելու հարցի քննությունը թողնել դատարանին, սակայն վարույթն իրականացնող մարմնի կողմից ճնշման հնարավորությունը բացառել չի կարելի»,–ասաց մեր զրուցակիցը։

Նշենք, որ օրենքով՝ գրավի չափը չի կարող պակաս լինել նվազագույն աշխատավարձի երկուհարյուրապատիկի չափից: Գրավը ենթակա է մուծման վարույթն իրականացնող մարմնի համապատասխան որոշման կայացման պահից երկօրյա ժամկետում:

Հարցին, թե ի՞նչ երաշխիք կա, որ վարույթն իրականացնող մարմինը հակված կլինի մեղադրյալի նկատմամբ գրավ կիրառել, հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ նախկինում էլ քննիչները անձի նկատմամբ այլ խափանման միջոց կարող էին կիրառել, օրինակ՝ չհեռանալու մասին ստորագրությունը, Սահակյանը պատասխանեց.

«Կարծում եմ ոչ մի տարբերություն չի լինելու, պարզապես չհեռանալու մասին ստորագրություն խափանման միջոցն իր տեղը զիջելու է գրավին և շատ դեպքերում էլ ավելի է վատանալու մեղադրյալների վիճակը, քանի որ նրանց վրա նաև որոշակի ֆինանսական բեռ է ընկնելու»,–ասաց նա՝ հույս հայտնելով, որ իր մտավախությունները պրակտիկայում իրականություն չեն դառնա։

Անդրադառնալով գրավի կիրառմանն առնչվող մյուս կարգավորումներին` Սահակյանը նշեց, որ օրենքում ամրագրվել է այն, որ գրավը կարող է չեզոքացնել նաև մեղադրյալի կողմից քննությանը խոչընդոտելու ռիսկը, ինչն ըստ նրա՝ կարևոր փոփոխություն է։

«Նախկինում մեծամասամբ դատարանները հիմնավորում էին, որ գրավով հնարավոր է չեզոքացնել փախուստի ռիսկը, սակայն ոչ խոչընդոտելու ռիսկը, հետևաբար անձին պետք է կալանավորել, սակայն Սահմանադրական դատարանը գրավը ճանաչելով որպես ինքնուրույն խափանման միջոց, արձանագրեց, որ գրավով հնարավոր է չեզոքացնել նաև մեղադրյալի կողմից խոչընդոտելու ռիսկը։ Նոր կարգավորմամբ՝ գրավն արդեն առանձին խափանման միջոց է և կարող է կիրառվել ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 135-րդ հոդվածի 1-ին մասով սահմանված խափանման միջոցների կիրառման հիմքերից ցանկացածի առկայության դեպքում (վարույթն իրականացնող մարմնից թաքնվելը, քննությանը խոչընդոտելը և այլն)»,–ասաց նա։

Հիշեցնենք, որ անցած տարվա հոկտեմբերին գրավի մասով օրենսդրական կարգավորումների հետ կապված՝ Վճռաբեկ դատարանը դիմել էր Սահմանադրական դատարան։ ՍԴ–ն ՀՀ Քրեական դատավարության օրենսգրքի 143-րդ հոդվածի 1-ին մասը, որով գրավի կիրառման նպատակ էր սահմանվում միայն քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի տրամադրության տակ մեղադրյալի գտնվելն ապահովելը, ճանաչել էր Սահմանադրությանը հակասող և անվավեր:

Բանն այն է, որ նախկինում գրավի կիրառման կապակցությամբ ձևավորվել էր հակասական իրավակիրառ պրակտիկա, երբ մի շարք գործերով դատարանները հղում կատարելով Վճռաբեկ դատարանի արտահայտած իրավական դիրքորոշումներին՝ մերժում էին անձի նկատմամբ գրավը որպես խափանման միջոց կիրառելու միջնորդությունը՝ նշելով, որ այն չի կարող հանդիսանալ գործի քննությանը խոչընդոտելու վտանգի չեզոքացման գործուն երաշխիք: Մինչդեռ մի շարք գործերով էլ դատարանները գործի քննությանը խոչընդոտելու հիմքի առկայության պայմաններում բավարարում էին անձի նկատմամբ կիրառված կալանավորումն այլընտրանքային խափանման միջոցով` գրավով փոխարինելու վերաբերյալ միջնորդությունը։ Ուժի մեջ մտած օրենքում, ըստ էության, այս հարցի կապակցությամբ հստակություն մտցվեց։

Հավելենք, որ նոր կարգավորումների համաձայն՝ գրավը կարող է կիրառվել միայն այն դեպքում, երբ դատարանի կողմից անձի նկատմամբ արդեն կիրառվել է կալանավորում խափանման միջոցը: