Իրանի բարդ ճանապարհը՝ դեպի ԵԱՏՄ․ Հայաստանը դառնում է կարևոր օղակ. Էմմա Բեգիջանյան

Երևանն այս շաբաթ դարձավ միջազգային կարևոր իրադարձության կենտրոն՝ շնորհիվ Եվրասիական տնտեսական միության (ԵԱՏՄ) բարձրագույն ղեկավար մարմնի՝ Բարձրագույն Եվրասիական տնտեսական խորհրդի հերթական նիստի, որին եկել էին մասնակցելու ոչ միայն կազմակերպության անդամ երկրների, այլև հրավիրյալ (Իրան, Սինգապուր) և դիտորդի կարգավիճակ ունեցող (Մոլդովա) պետությունների ղեկավարները։ Բնականաբար, ուշադրության կենտրոնում էին տարածաշրջանային և առհասարակ միջազգային քաղաքականության երկու ազդեցիկ խաղացողները՝ Ռուսաստանի Դաշնության նախագահ Վլադիմիր Պուտինը և Իրանի Իսլամական Հանրապետության նախագահ Հասան Ռոհանին։ Պուտինի այցի, դրա նշանակության, դրա հետ կապված մի շարք հարցերի մասին վերջին շաբաթներին շատ են խոսել ու գրել։ Հետագայում էլ սրա մասին խոսելու առիթներ դեռ շատ կունենանք։ Բայց մոչ պակաս կարևոր քաղաքական նշանակություն ունի Իրանի նախագահի այցը և մասնակցությունը հոկտեմբերի 1-ին Երևանում կայացած ԵԱՏՄ նիստին՝ որպես հրավիրյալ երկրի ղեկավարի։

Իսկ ինչո՞վ է կարևոր Ռոհանիի մասնակցությունը։ Մաքսային Միությանը և ԵԱՏՄ-ին անդամակցելու որոշումից հետո Հայաստանի նախորդ քաղաքական իշխանության ներկայացուցիչները՝ Սերժ Սարգսյանի գլխավորությամբ, փորձելով ինչ-որ կերպ իմաստավորել, կարևորել առանձնակի հույսեր ու հեռանկարներ չներշնչող այս նորաստեղծ կառույցին միանալու իրենց որոշումը, ամեն հարմար առիթով հայտարարում էին, որ Հայաստանը, որպես ԵԱՏՄ անդամ և մյուս կողմից էլ՝ Իրանի ու Եվրամիության հետ շատ լավ հարաբերություններ ունեցող երկիր, կարող է կամուրջ դառնալ ինչպես ԵԱՏՄ-ի ու Եվրամիության, այնպես էլ ԵԱՏՄ-ի ու Իրանի միջև։ Եվ եթե ԵԱՏՄ-ի ու Եվրոպական միության երկրների միջև հարաբերություններում ինչ-որ դեր խաղալու մասին հայտը կարող է թվալ ընդամենը բարի ցանկություն, ապա Իրան-Հայաստան-ԵԱՏՄ համագործակցություն ձևավորելու ձգտման մեջ որոշակի իրատեսականություն, այնուամենայնիվ, կա։ Անշուշտ, շնորհիվ աշխարհագրության և Հայաստան-Իրան բարձր մակարդակի հարաբերությունների։

Գործնական քայլեր այս ուղղությամբ արդեն իսկ արվել են։ Իրանն ու ԵԱՏՄ-ն ստորագրել են ազատ առևտրի գոտու ստեղծման մասին եռամյա համաձայնագիր, որն այս տարվա հունիսի 10-ին վավերացվել է Իրանի խորհրդարանում՝ Մեջլիսում։ Ս․թ․ հուլիսին Իրանի նախագահ Հասան Ռոհանին ՀՀ փոխվարչապետ Մհեր Գրիգորյանի հետ հանդիպմանն ասել է, թե Իրանը հույս ունի, որ այս ուղղությունը կզարգանա։ Եվ սա միանգամային հասկանալի է ու բնական։ Իրանը ծանր դիմակայության մեջ է Միացյալ Նահանգների հետ ու ներկայիս աշխարհաքաղաքական բարդ պայմաններում նոր գործընկերներ գտնելու կարիք ունի։ Փորձելով փրկել 2015 թ․-ին Իրանի հետ «5+1+1» ձևաչափով ստորագրված միջուկային համաձայնագիրը՝ Գործողությունների համապարփակ ծրագիրը, եվրոպական երեք առաջատարները՝ Մեծ Բրիտանիան, Գերմանիան և Ֆրանսիան, այս տարվա սկզբին հայտարարել էին, որ հատուկ ֆինանսական մեխանիզմ կառաջարկեն, որը թույլ կտա Եվրամիության երկրները ներկայացնող ընկերություններին զարգացնել առևտուրը Իրանի հետ՝ չնայած ԱՄՆ-ի պատժամիջոցներին։ Եվրոպական առաջատարների այս խոստումը այն գործոններից մեկն է, որի շնորհիվ Իրանը դեռևս դուրս չի եկել միջուկային համաձայնագրից։ Բայց առաջընթաց այս հարցում, կարծես թե, չկա, և մասնագետներն էլ լավատես չեն։

Այս խորապատկերին եվրասիական ուղղությունն ակտիվացնելու իրանական ձգտումները միանգամայն բնական են։ Եվ Հայաստանը սրանից կարող է միայն շահել։ Հարցն այն է, թե որքանո՞վ շոշափելի կլինեն օգուտները։

Իրանագետ, Միջազգային և անվտանգության հարցերի հայկական ինստիտուտի ասոցացված փորձագետ (ՄԱՀՀԻ) Էմմա Բեգիջանյանն ասում է, որ Իրանը փնտրում է երկրներ, կառույցներ, որոնք Արևմուտքի ազդեցության տակ չեն։ Փորձագետի կարծիքով՝ ԵԱՏՄ-ի հետ Իրանի այս շփումները պարզապես քաղաքական կամ խորհրդանշական քայլեր չեն։ Իրանն իսկապես հետաքրքրված է եվրասիական շուկայով։

«Իրանը փնտրում է այնպիսի կառույցներ, երկրներ, որոնք Արևմուտքի ազդեցության ներքո չեն։ Եվրոպան էլ չի կարողանում Իրանի հետ ազատ շփվել, քանի որ Եվրոպայի խոշոր ընկերությունները գերադասում են ԱՄՆ-ի հետ տնտեսական կապերը պահպանել ու զարգացնել, քան Իրանի։ Հիմա Իրանը ԵԱՏՄ-ի հետ եռամյա համաձայնագիր է ստորագրել ազատ գոտիների և ազատ առևտրի մասին։ Այսինքն՝ Իրանը, փաստորեն, ժամանակավոր անդամի կարգավիճակ ունի ԵԱՏՄ-ում։ Եվ եթե Իրանի ու ԵԱՏՄ-ի համագործակցությունն այս ընթացքում լուրջ ձեռքբերում ունենա, ապա Իրանը դա կդարձնի մշտական։ Հաշվի առնելով այն, որ ամերիկյան սահմանափակումները գնալով խստանում են և օղակը Իրանի շուրջ օր-օրի սեղմվում է, գուցե ԵԱՏՄ-ն հույսի նշույլ լինի և շնչելու հնարավորություն դառնա իրանցիների համար։ ԵԱՏՄ-ի հետ համագործակցությունը Իրանի համար այս տեսանկյունից է կարևոր։ Ուրեմն եթե առավել ևս պաշտոնապես հրավեր է ստացել՝ բնական է, որ պիտի գար», – «Առաջին լրատվական»-ի հետ զրույցում մեկնաբանեց փորձագետը։ Իրանի տեսակետից ԵԱՏՄ-ի հետ համագործակցության երկարաժամկետ նպատակը միասնական արժույթ ստեղծելն ու մաքսային խոչընդոտները վերացնելը։ Բայց, անշուշտ, ամեն ինչ այդքան հեշտ չէ։

Առավել մանրամասն՝ սկզբնաղբյուր հոդվածում: