Հայերեն առաջին ձեռագրերը

Թուղթ պատրաստելու արհեստը, որը նախապես հայտնի էր չինացիներին, VI-VII դդ դուրս եկավ Չինաստանի սահմաններից: X դարում այդ արհեստը տարածվեց նաեւ Հայաստանում:

Մեզ հասած մագաղաթյա հայ հնագույն ամբողջական ձեռագիր մատյանը 7-րդ դարի «Վեհամոր Ավետարանն» է: 19-րդ դարի վերջին այն գտնվել է պատմական Ուտիքի Գարդման գավառի Բանանց գյուղի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցում (ներկայումս` գյուղ Բայան, Դաշքեսանի շրջան, ադրբեջան): Տեղացիները հնության ու զորության համար ավետարանն անվանել են «Ծեր» ու «Պահապան»:

1975 թվականին Հայ առաքելական եկեղեցու Ադրբեջանի հոգեւոր թեմի առաջնորդ Տեր Վահան եպս. Տերյանը մատյանը բերել է Էջմիածին և նվիրվել Ամենայն Հայոց կաթողիկոս Վազգեն Ա-ին: Այն ստացել է «Վեհամոր ավետարան» անունը` ի հիշատակ վեհափառի մոր` Սիրանույշ Պալճյանի:

Մանրանկարներով զարդարված առաջին ամբողջական ձեռագիրը, որը հասել է մեզ, վերաբերում է 851 թ․։ Ի դեպ, պահպանված հայկական առաջին մանրանկարները չորսն են (VI-VII դդ)։ Դրանք ներմուծված են 989-ին գրված «Էջմիածնի Ավետարանի» ձեռագրի վերջում և պահպանվել են VI դարի փղոսկրյա կազմի տակ։

Թղթի վրա գրված հայերեն ամենահին ձեռագիրը գրվել է Բագրատունյաց Սմբատ Բ Տիեզերակալ արքայի (977-990) կառավարման շրջանում: Այն հայտնի է «Մատեան գիտութեան եւ հավատոյ Դավթի քահանայի» անունով եւ գրվել է 981 թ.՝ Ղուկաս գրչի ձեռքով: Բաղկացած է 360 թերթից: Ինքնագրով մեզ հասած առաջին ժողովածուն է, հնութեամբ` աշխարհում չորրորդը: Նյութերը տրամադրել է Ղուկասի հայրը` Դավիթ քահանան: Բովանդակում է աստվածաբանական, պատմագրական, տիեզերագիտական, տոմարագիտական, աշխարհագրական, փիլիսոփայական նյութեր ու գեղարվեստական ստեղծագործություններ:

ՀԳ - Հայաստանը Չինաստանից եւ Ասորիքից հետո երրորդն է, ուր թուղթ է պատրաստվել: 981 թ. գրված ձեռագրի թուղթը պատրաստված է կտավատի ցողուններից եւ տարբերվում է չինական ու արաբական թղթից:

Հայե՛ր, գիտե՞ք որ. ֆեյսբուք: